Congregaties zijn gemeenschappen van mannelijke of vrouwelijke religieuzen die zich door geloften aan een bepaalde congregatie verbonden hebben.

Congregaties zijn opgericht tussen het Concilie van Trente (1545-1563) en het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) en dragen in veel opzichten de kenmerken van die periode.

Deze religieuze congregaties moeten niet verward worden met de congregaties van de Romeinse Curie, die fungeren als ministeries van de Heilige Stoel. Deze laatste werden in 2022 echter omgedoopt tot dicasteries.


Geloften

Wie in een congregatie intreedt legt alleen enkelvoudige of eenvoudige geloften af, die tijdelijk of eeuwig kunnen zijn. Deze geloften hebben slechts interne kerkrechtelijke werking. Er zijn echter ook congregaties met leden zonder geloften.


Leden

Er zijn aparte congregaties voor priesters, voor mannen en voor vrouwen. Wanneer een congregatie grotendeels uit priesters bestaat, dan spreekt men van een klerikale of priestercongregatie, anders van een laïciale of broedercongregatie. Priesters die lid zijn van een congregatie heten paters, niet-priesters heten broeders of zusters.


Gemeenschapsleven

Vergeleken met de orden is er bij de congregaties doorgaans een minder strenge afzondering (clausuur) en mogen de leden hun bezittingen behouden, zij het dat ze er niet het beheer en de vrije beschikking over hebben.


Kledij

Net als bij de orden het geval is, kennen ook veel congregaties een eigen en kenmerkende dracht. Bij de congregaties is die doorgaans wat minder sober dan bij de orden en lijkt meer op die van seculiere priesters.

Naar buiten toe maakt de dracht leden van congregaties herkenbaar als mensen die afstand hebben genomen van de wereld om hun leven aan God toe te wijden en op te dragen en/of zich vandaaruit ten dienste van de medemens te stellen. Naar binnen toe benadrukt de gemeenschappelijke dracht de eenheid en de onderlinge gelijkheid en daarmee de afstand van persoonlijk bezit en status.

In diverse Westerse landen is deze kledij na het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) vaak in onbruik geraakt en dragen veel leden nu alledaagse burgerkleding.


Taken

De leden van congregaties leggen zich volledig toe op apostolisch of charitatief werk, zoals missie, onderwijs, armenzorg en gezondheidszorg.

Hiermee hebben zij met name in de 19e eeuw een grote en belangrijke maatschappelijke bijdrage geleverd, niet alleen aan de ontwikkeling van katholieken, maar ook aan die van vele anderen. In de tweede helft van de 20e eeuw zijn deze taken langzaamaan nagenoeg volledig door overheidsinstellingen overgenomen.


Kerkrechtelijk

Kerkrechtelijk worden de congregaties, samen met de orden, aangeduid als instituten van Godgewijd leven en die worden geregeld door de canones 573 tot 709 van het Wetboek van Canoniek Recht.

Een congregatie is van pauselijk recht wanneer ze door de Heilige Stoel is goedgekeurd of tenminste een zgn. decreet van lof heeft ontvangen. Een congregatie is van bisschoppelijk recht als zij door een bisschop is goedgekeurd.

Exempte congregaties zijn niet aan de rechtsmacht van de plaatselijke bisschop onderworpen, maar vallen rechtstreeks onder het gezag van Rome.


Omvang

De grootste congregaties zijn de Salesianen met in 1972 ruim 20.000 leden en de Broeders van de Christelijke Scholen met 14.500 leden. Alle andere congregaties hadden minder dan 10.000 leden. De kleinste congregaties waren de Broeders van Liefde met 1100 leden en de Salvatorianen met 1250 leden.


Indeling

De congregaties kunnen worden ingedeeld naar werkterrein, enerzijds hun gerichtheid op een bepaalde devotie en anderzijds de activiteiten die zij verrichten. Bij die laatste groep kunnen we dan weer onderverdelen in missie, onderwijs en gezondheidszorg.

In de 19e eeuw beleefde de katholieke missie een grote bloei en werden speciaal hiervoor talrijke congregaties opgericht. Vaak waren er aparte organisaties ter ondersteuning, met bijvoorbeeld een eigen tijdschrift en activiteiten om geld binnen te halen.

Enkele van de bekendste missiecongregaties zijn (in chronologische volgorde):


Lazaristen
Congregatio Missionis (CM)
- Opgericht in 1625 door de heilige Vincentius a Paulo
- Ook wel bekend als de Congregatie der Missie.
- Wikipedia: Congregatie der Missie


Paters van de Heilige Geest
Congregatio Sancti Spiritus sub tutela Immaculati Cordis Beatissimae Virginis Mariae (CSSp)
- Opgericht in 1703 door Claude François Poullaert des Places
- Wikipedia: Congregatie van de Heilige Geest


Montfortanen
Societas Mariae Montfortana (SMM)
- Opgericht in 1713 door Louis-Marie Grignion de Montfort
- Wikipedia: Montfortanen


Passionisten
Congregatio Passionis (CP)
- Opgericht in 1720 door Paulus van het Kruis (Paolo Danei)
- Wikipedia: Passionisten


Redemptoristen
Congregatio Sanctissimi Redemptoris (CSsR)
- Opgericht in 1732 door Alfonsus-Maria de Liguori
- Wikipedia: Redemptoristen


Paters van de Heilige Harten
Congregatio Sacrorum Cordium (SSCC)
- Opgericht in 1800 door Pierre Coudrin en Henriette Aymer de La Chevalerie
- Wikipedia: Congregatie van de Heilige Harten van Jezus en Maria


Oblaten van Maria
Congregatio Missionariorum Oblatorum Beatae Mariae Virgini Immaculatae (OMI)
- Opgericht in 1816 door Eugène de Mazenod
- Wikipedia: Oblaten van de Onbevlekte Maagd Maria


Missionarissen van het Heilig Hart
Missionarii Sacratissimi Cordis Iesu (MSC)
- Opgericht in 1854 door Jules Chevalier
- Wikipedia: Missionarissen van het Heilig Hart


Congregatie van het Allerheiligst Sacrament
Societas Sanctissimi Sacramenti (SSS)
- Opgericht in 1856 door Pierre-Julien Eymard
- Ook bekend als de Sacramentijnen
- Wikipedia: Congregatie van het Allerheiligst Sacrament


Congregatie van het Onbevlekt Hart van Maria
Congregatio Immaculati Cordis Mariae (CICM)
- Opgericht in 1865 door Theophiel Verbist
- Ook bekend als de Missionarissen van Scheut
- Wikipedia: Congregatie van het Onbevlekt Hart van Maria
- Homepage: www.scheut.be


Witte Paters
Patres Albi (PA)
- Opgericht in 1868 door Charles Martial Allemand Lavigerie
- Wikipedia: Witte Paters


Gezellen van het Goddelijk Woord
Societas Verbi Divini (SVD)
- Opgericht in 1875 door Arnold Janssen
- Wikipedia: Missionarissen van Steyl

Vanuit de evangelische opdracht tot barmhartigheid en naastenliefde hebben katholieke gelovigen en geestelijken zich van meet af aan ingezet voor de zorg voor armen en zieken. Ook een reeks van congregaties wijdde zich aan deze taak, al dan niet gespecialiseerd in kraamzorg, gezinszorg, kinderzorg, wijkverpleging, ziekenzorg, zwakzinnigenzorg en ouderenzorg.

Sinds de jaren zeventig zijn deze taken grotendeels door de seculiere overheid overgenomen, waarmee deze religieuze congregaties goeddeels overbodig werden.

Enkele bekende zorgcongregaties zijn:


Hospitaalbroeders van Sint Johannes de Deo
Ordo Hospitalarius Sancti Joannis de Deo (OH)
- Opgericht in 1537 door sint Johannes de Deo (Juan Ciudad)
- Wikipedia: Hospitaalbroeders van Sint Johannes de Deo


Broeders van Liefde
Fratres Caritate (FC)
- Opgericht in 1807 door Petrus Jozef Triest
- Wikipedia: Broeders van Liefde


Missiezusters van het Kostbaar Bloed
Congregatio Pretiosi Sanguinis (CPS)
- Opgericht in 1885 in Mariannhill, Zuid-Afrika, door abt Franz Pfanner, die zelf Trappist was.
- Internationale homepage: www.missieklooster.nl
- Wikipedia: Missiezusters van het Kostbaar Bloed

In navolging van het Concilie van Trente werden congregaties gesticht om onderwijs, vorming, catechese, zielzorg en volksmissie te verzorgen.

Voorbeelden van bekende onderwijscongregaties zijn:


Oratorianen
Confederatio Oratorii Sancti Philippi Nerii (CO)
- Opgericht in 1574 door Philippus Neri
- De Oratorianen zijn seculiere priesters, die zich bezighouden met volksonderricht en jeugdopvoeding.
- Wikipedia: Oratorianen


Broeders van de Christelijke Scholen
Fratres Scolarum Christianorum (FSC)
- Opgericht in 1680 door Jean-Baptiste de la Salle
- Wikipedia: Broeders van de Christelijke Scholen


Salesianen van Don Bosco
Societas Salesiana Sancti Joannis Don Bosco (SDB)
- Opgericht in 1841 door de heilige Don Bosco.
- Nederlandse homepage: Salesianen van Don Bosco
- Internationale Homepage: www.sdb.org


Fraters van Tilburg
Congregatio Matris Misericordiae (CMM)
- Opgericht in 1844 door de bisschop-coadjutor van Den Bosch, Mgr. Joannes Zwijsen
- De Fraters van Tilburg hebben zich met name ingezet voor het katholiek onderwijs in Nederland en waren ook actief op het gebied van onderwijs en opvoeding van doven, blinden, wezen en verlaten kinderen, alsmede met verpleging en missiewerk.
- Wikipedia: Fraters van Tilburg


Assumptionisten
Augustiniani ab Assumptione (AA)
- Opgericht in 1845 door Emmanuel d'Alzon
- Wikipedia: Assumptionisten


Zusters van Don Bosco
Congregatio Filiarum Mariae Auxiliatricis (FMA)
- Opgericht in 1872 door Don Bosco en Maria Domenica Mazzarello als vrouwelijke tak van de Salesianen.
- Met name gericht op opvoeding van en onderwijs voor (kansarme) jongeren, daarnaast ook op het verbeteren van de positie van de vrouw in de samenleving.
- Wikipedia: Zusters van Don Bosco


Priesters van het Heilig Hart
Congregatio Sacerdotum a Corde Iesu (SCI)
- Opgericht in 1877 door Leo Dehon
- Wikipedia: Priestercongregatie van het Heilig Hart van Jezus

Maristen
Societas Mariae (SM)
- Opgericht in 1816 door Jean-Claude Colin
- Wikipedia: Paters Maristen


Salvatorianen
Societas Divini Salvatoris (SDS)
- Opgericht in 1881 door Johann Baptist Jordan
- Wikipedia: Salvatorianen