Huidige paus: Franciscus (Jorge Mario Bergoglio SJ)

Gekozen: op 13 maart 2013 tijdens het Conclaaf in Vaticaanstad

Embleem, wapen en vlag:



Taak: Het wereldwijd verkondigen van het geloof en het handhaven en bevorderen van de eenheid onder de kerken, de bisschoppen en de gelovigen.

Status: Religieus wereldleider en soeverein volkenrechtssubject met volledige diplomatieke betrekkingen met 180 landen.


Ambten:
- Bisschop van Rome
- Hoofd van de Rooms-Katholieke Kerk
- Staatshoofd van Vaticaanstad

Titels: Bisschop van Rome, Plaatsbekleder van Jezus Christus, Opvolger van de Prins der Apostelen, Opperherder van de Universele Kerk, Primaat van Italië, Aartsbisschop en Metropoliet van de Romeinse Kerkprovincie, Soeverein van de staat Vaticaanstad, Dienaar der dienaren Gods.


Benoeming: Uitverkiezing door de stemgerechtigde kardinalen

Ambtstermijn: Voor het leven

Ambtszetel: Het Apostolisch Paleis in Vaticaanstad


Adressering: Sua Santità, Papa Francesco, Palazzo Apostolico, 00120 Città del Vaticano

Aanhef: Zijne Heiligheid de Paus

Aanspreektitel: Heilige Vader; Uwe Heiligheid


Homepage: www.vatican.va

Social media: Twitter - Instagram


Zie ook:

In de loop der eeuwen zijn de pausen een reeks van titels gaan voeren, waarvan enkele ook weer zijn vervallen.

De officiële titels die tegenwoordig door de Paus gevoerd worden blijken uit het Pauselijk Jaarboek (It.: Annuario Pontificio) en zijn:





Andere titels die de pausen in het verleden voerden zijn: Pontifex Maximus, Pater Patrum en Patriarch van het Westen.


Pontifex Maximus

De titel "Pontifex Maximus" duidde oorspronkelijk de belangrijkste priester van de Romeinse staatsgodsdienst aan, waarbij het woord Pontifex "bruggenbouwer" betekent. Onder het christendom werd de term gebruikt voor de hogepriester der Israëlieten en sinds de 11e eeuw ook specifiek voor de bisschop van Rome.

Afgekort als "Pont. Max." is deze pauselijke titel op talloze gebouwen, kunstwerken, munten, etc. te zien, maar wordt ook tegenwoordig nog gebruikt in pauselijke breven:




Het "Pontifex" komt tegenwoordig ook nog terug in de afkorting "PP" die staat voor Papa Pontifex en traditioneel deel uitmaakt van de pauselijke handtekening. Zo ondertekende paus Johannes Paulus II met "Joannes Paulus PP II" en paus Benedictus XVI met "Benedictus PP XVI". Paus Franciscus ondertekent afwisselend met en zonder de afkorting PP.



Patriarch van het Westen

Sinds 1863 vermeldde het Pauselijk Jaarboek ook de titel Patriarch van het Westen, die voor het eerst in 642 door paus Theodorus I gevoerd was, maar nadien slechts sporadisch gebruikt werd. Als Patriarch van het Avondland met gezag over de Latijnse Kerk werd de Paus gezien als de eerste onder de vijf patriarchen uit de oudheid, naast die van Constantinopel, Alexandrië, Antiochië en Jeruzalem in het Oosten.

Paus Benedictus XVI liet de titel Patriarch van het Westen echter vallen en deze werd vanaf 2006 dan ook niet meer in het Pauselijk Jaarboek vermeld. In een toelichting liet de Pauselijke Raad voor de Eenheid der Christenen weten dat dit gedaan was als uitdrukking van een "historische en theologische realiteit" en om de "oecumenische dialoog [met de Oosterse Kerken] te bevorderen."

Geheel onverwacht herstelde paus Franciscus de titel Patriarch van het Westen weer in ere toen deze in het Pauselijk Jaarboek van 2024 weer was opgenomen onder de "historische titels" (zie onder). Een verklaring voor het herstel van deze titel werd niet gegeven.


Historische titels?

In het Pauselijk Jaarboek van 2020 was opnieuw een verandering te zien die speculaties opriep. Na de bladzijde met daarop "Francesco - Vescovo di Roma" (Franciscus - Bisschop van Rome) kwamen op de volgende bladzijde altijd eerst de pauselijke titels, waarna de burgerlijke naam en vervolgens de eerdere ambten van de regerende Paus volgden:




In het jaarboek dat begin 2020 uitkwam was dit echter omgedraaid: nu staat de naam Jorge Mario Bergoglio bovenaan, gevolgd door de stadia van zijn kerkelijke carriere en staan de pauselijke titels onderaan de bladzijde met daarbij de opmerking "historische titels" (It.: titoli storici):




Anders dan toen Benedictus XVI het Patriarch van het Westen wegliet kwam er dit keer geen nadere toelichting, zodat niet duidelijk werd of de aanduiding "historische titels" geïnterpreteerd moet worden in de zin van titels die historisch gegroeid zijn, danwel als titels uit het verleden waar paus Franciscus afstand van heeft genomen.

Afgezien van de vraag of de Paus theologisch gezien überhaupt wel eigenhandig afstand kan doen van zijn functie als plaatsbekleder van Christus en opperherder van de Wereldkerk, sluit de wijziging wel aan bij de voorkeur van Franciscus om in de eerste plaats bisschop van Rome te willen zijn.

Beschrijving

Het embleem van het Pausschap bestaat uit twee schuingekruiste sleutels, de één van zilver en naar rechts (heraldisch: links), de ander van goud en naar links (heraldisch: rechts) gericht, met de handvaten naar beneden en de baarden naar boven gericht, bijeengehouden door een rood koord en bekroond door een pauselijke tiara van goud en zilver met een rode voering.


Symboliek

De betekenis van dit embleem wordt wel als volgt verklaard:

De sleutels symboliseren de macht om te binden en te ontbinden, zoals die door Christus aan de apostel Petrus is verleend (Mattheüs 16, 19). De gouden sleutel aan de (heraldische) rechterzijde staat daarbij voor de macht die zich tot in de hemel uitstrekt, de zilveren sleutel aan de (heraldische) linkerzijde voor de macht over de gelovigen op aarde.

De handvaten van beide sleutels zijn naar beneden gericht omdat zij in handen zijn van de Paus als Christus' plaatsbekleder op aarde. Hun baarden, die zijn uitgesneden in de vorm van een kruis om aan te geven dat dit alles door de kruisdood van Christus verkregen is, wijzen omhoog omdat de macht om de binden en te ontbinden tot in de hemel werking heeft. De beide sleutels zijn met een rood koord samengebonden om aan te geven dat ze gezamelijk verleend zijn en bij elkaar horen.

De tiara symboliseert met zijn drievoudige kroon de heerschappij van de Paus over de strijdende, de lijdende en de triomferende Kerk, alsmede zijn drievoudig ambt als priester, herder en leraar, of zoals de oude kroningsformule het formuleert: als "Vader van de vorsten en koningen, de Bestuurder van de wereld en op aarde de Plaatsbekleder van onze Verlosser Jezus Christus".


Gebruik

Dit embleem wordt overal gebruikt daar waar het Pausschap door een embleem gesymboliseerd kan of mag worden, alsmede om de soevereiniteit aan te geven, die de Paus over Vaticaanstad en de daarmee verbonden exterritoriale zones uitoefent.


Geschiedenis

De sleutels verschenen eerstmaals in de 13e eeuw op kerkelijke vlaggen, munten en zegels en vervolgens in en naast de wapens van de Pausen, om tenslotte, zoals nu gebruikelijk is, schuingekruist achter of boven het pauselijk wapen te worden geplaatst.

De tiara is waarschijnlijk voortgekomen uit een witte muts in de vorm van een suikerbrood (camelaucum of phrygium) die afkomstig was uit het Oosten. Een eerste kroon rondom deze muts verscheen eerstmaals tussen de 9e en de 11e eeuw, mogelijk omdat de Pausen in die tijd ook wereldlijke macht verkregen.

De tweede kroon werd door paus Bonifatius VIII (1294-1303) toegevoegd en de derde tenslotte door paus Benedictus XI (1303-1304) of Clemens V (1305-1314). Sindsdien is de tiara met drie kronen het symbool van de pauselijke soevereiniteit en waardigheid. Als heraldisch ornament komt de tiara voor het eerst voor bij het wapen van paus Johannes XXII (1316-1334).

Nadat paus Paulus VI reeds symbolisch afstand had gedaan van de tiara en paus Johannes Paulus I niet meer daarmee gekroond is, heeft tenslotte paus Benedictus XVI in 2005 ook afstand gedaan van de tiara in het pauselijk wapen en deze vervangen door een mijter. Voor de tiara in het embleem, het wapen en de vlag van het Pausschap als instituut heeft dit echter geen gevolgen gehad.

Beschrijving

Het wapen van het Pausschap bestaat uit een rood veld met daarop twee schuingekruiste sleutels, de één van zilver en naar rechts (heraldisch: links), de ander van goud en naar links (heraldisch: rechts) gericht, met de handvaten naar beneden en de baarden naar boven gericht, bijeengehouden door een rood koord en bekroond door een pauselijke tiara van goud en zilver met een rode voering.

Dit verschilt van het wapen van Vaticaanstad, waarbij de gouden en zilveren sleutel omgekeerd zijn geplaatst en ook het koord op een andere manier om de sleutels gebonden is.


Symboliek

Zie voor de symboliek van de tiara en de sleutels de uitleg bij het embleem van het Pausschap. De kleur rood geldt al sinds de Middeleeuwen als de kleur van de Kerk en van het Pausschap.


Gebruik

Dit wapen wordt overal gebruikt daar waar het Pausschap door een wapen gesymboliseerd kan of mag worden, maar sinds medio jaren tachtig wordt meestal het wapen van Vaticaanstad gebruikt, bijvoorbeeld bij de diplomatieke vertegenwoordigingen van de Heilige Stoel.

Aangezien dit het wapen van het Pausschap als instituut is, voert elke Paus ook een eigen persoonlijk wapen, bestaande uit zijn persoonlijke wapenschild, met daarachter de sleutels en erboven de tiara zoals in het embleem van het Pausschap.

Sinds paus Benedictus XVI is de tiara boven het persoonlijke wapen van de Paus vervangen door een gestileerde mijter en voegde hij er nog het pauselijke pallium aan toe. Dat laatste is in het wapen van zijn opvolger Franciscus weer weggelaten.

Beschrijving

De vlag van het Pausschap bestaat uit twee verticale banen, de baan aan de kant van de vlaggestok is geel, de ander wit, met op deze witte baan het embleem van het Pausschap met de tiara en de sleutels.


Gebruik

Deze vlag wordt overal gebruikt daar waar het Pausschap door een vlag gesymboliseerd kan of mag worden, maar tegenwoordig wordt meestal de vlag van Vaticaanstad gebruikt, waarbij de sleutels in het embleem omgekeerd geplaatst zijn.

Aangezien dit de vlag van het Pausschap als instituut is, voert elke Paus daarnaast ook een eigen persoonlijke vlag. Die persoonlijke vlag is identiek aan die van het Pausschap, maar in plaats van het embleem van het Pausschap met de tiara en de sleutels, is op de witte baan het persoonlijke wapen van de betreffende Paus afgebeeld.


Geschiedenis

In de 17e eeuw werd door de Pauselijke Staten een rode vlag met daarop een afbeelding van Christus aan het kruis met aan weerszijden de apostelen Petrus en Paulus gevoerd. In de 18e eeuw is dan sprake van een vlag met twee verticale banen in de kleuren rood en geel (tevens tot op de dag van vandaag de kleuren van de stad Rome), soms voorzien van de tiara en de sleutels.

Het is echter goed mogelijk dat eerder sprake is van de pauselijke kleuren rood en geel (die voor velerlei doeleinden, zoals bijv. kokardes, gebruikt werden), dan van een specifieke vlag.

Nadat Napoleon de Pauselijke Staten had ingenomen, bepaalde paus Pius VII op 16 maart 1808 dat voortaan geel en wit de nieuwe pauselijke kleuren zouden zijn. Deze nieuwe kleuren zijn mogelijk ontleend aan de sleutels uit het pauselijk embleem.

Na 1815 verschijnt er dan ook een pauselijke vlag voor de zeevaart in deze kleuren, voorzien van de tiara en de sleutels, welke in 1825 officieel de burgerlijke vlag van de Pauselijke Staten werd. Tezelfdertijd werd waarschijnlijk door het leger te land een geheel witte vlag voorzien van het pauselijk embleem gebruikt. Deze vlaggen werden gebruikt totdat Italiaanse troepen in 1870 ook het laatste stuk van de Pauselijke Staten hadden ingenomen.

Nadat de Paus Vaticaanstad als onafhankelijk territorium teruggekregen had, is de voormalige burgerlijke vlag van de Pauselijke Staten sinds 8 juni 1929 ook de officiële vlag van de staat Vaticaanstad.

Van 2017 t/m 2022 vertoonde de afbeelding van deze vlag op Wikipedia een tiara met rode voering, wat niet overeenkomstig de afbeelding op de website van het Vaticaan was, waar de voering wit is. Omdat tal van vlaggenfabrikanten zich op Wikipedia gebaseerd hadden, zouden hierdoor tal van "foutieve" vlaggen in omloop zijn.*