Net zoals voor alle geestelijken zijn er ook voor de Paus drie soorten kledij: de dagelijkse kledij, de koorkledij en de liturgische kledij. Deze zullen hieronder uitvoeriger besproken worden.

Dagelijkse kledij wordt gedragen wanneer er geen bijzondere gelegenheid is waarvoor het dragen van koorkledij of liturgische kledij vereist is.


Pauselijke kledij binnenshuis

Voor de Paus bestaat de dagelijkse kledij uit een volledig witte soutane met schoudermantel (pellegrina), een witte sjerp (fascia) van moiré-zijde en een wit zijden kalotje of solideo (zucchetto) als hoofdbedekking. Onderaan de strook die van de sjerp afhangt was traditiegetrouw het pauselijke wapen geborduurd, maar paus Franciscus heeft dit weggelaten.

De pauselijke soutane is bij plechtige gelegenheden voorzien van dubbele mouwen met 3 knopen, een toevoeging die voor alle andere prelaten in 1968 werd afgeschaft. Gecompleteerd wordt een en ander door een borstkruis (pectorale) en de pauselijke vissersring.

Sinds wanneer pausen de zo kenmerkende witte soutane dragen is niet met zekerheid bekend. Vaak wordt geschreven dat dit gebruikelijk is sinds paus Pius V (1566-1572), die lid was van de Dominicanerorde en ook na zijn keuze tot Paus het bij die orde horende witte habijt bleef dragen. Echter is een witte soutane onder de pauselijke koorkledij ook zichtbaar bij eerdere pausen, in elk geval sinds de late 15e eeuw.

Ten tijde van paus Pius XII (1939-1958) bestond het gebruik dat bezoekers van pauselijke audiënties een witte solideo of zucchetto kochten en deze met die van de Paus ruilden wanneer hij voorbijliep.* Ook onder paus Franciscus komt het nog voor dat tijdens een audiëntie deze hoofdbedekking geruild werd.

Als emeritus-paus bleef Benedictus XVI ook na zijn aftreden in 2013 een witte soutane dragen, zij het zonder de schoudermantel en de sjerp.


Pauselijk kledij buitenshuis

Buitenshuis kan de Paus 's winters een lange witte overjas dragen en bij wat meer feestelijke of plechtige gelegenheden een lange rode cape met goudstiksel, de tabaro:




De witte overjas met een dubbele rij knopen wordt ook wel greco genoemd, het Italiaanse woord voor "griek", omdat deze jas herinnerde aan de lange zwarte jas van grieks-orthodoxe priesters. In werkelijkheid kwam de jas kwam echter vanuit Frankrijk, waar hij douillette genoemd wordt. De pauselijke greca wordt gemaakt bij Gammarelli.


Pauselijke hoofddeksels

In de zomer droegen de pausen vroeger vaak een met goudstiksel versierde bolvormige rode hoed van stro met een brede gebogen rand, de saturno. Deze hoed werd door Johannes Paulus II in de jaren '80 van de 20e eeuw nog enkele keren gedragen. Paus Benedictus XVI begon de saturno vanaf september 2006 weer met enige regelmaat te dragen:




In de winter kon de Paus een met wit bont gevoerd roodfluwelen hoofdkapje dragen, de camauro. Dit werd al in de 15e eeuw door pausen gedragen en voor het laatst door paus Johannes XXIII. Benedictus XVI kreeg dit historische hoofddeksel ten geschenke, maar droeg het slechts een of twee keer in december 2005:




Pauselijke kleermaker

De dagelijkse kledij en de koorkledij van de Paus wordt sinds 1922 gemaakt door de in 1798 opgerichte Romeinse firma Gammarelli. In oktober 2005 liet paus Benedictus XVI weten zijn kleding niet meer door Gammarelli te laten maken, maar door de firma Mancinelli, die hem als kardinaal reeds kleedde. Later is ook hij echter weer teruggekeerd naar Gammarelli.




Pauselijk schoeisel

Vanouds droegen de pausen rode schoenen, die symboliseren dat de Paus in de schoenen van de heilige Petrus staat en desnoods tot bloedens toe bereid is diens weg te gaan. Onder paus Paulus VI raakten ze in onbruik, maar Benedictus XVI droeg bij meer plechtige gelegenheden opnieuw rode schoenen.

Volgens een hardnekkig, maar onjuist gerucht zouden deze schoenen zijn vervaardigd door het Italiaanse modehuis Prada. In werkelijkheid waren ze afkomstig van de ambachtelijke schoenmaker Adriano Stefanelli uit Novara, die ook al voor Johannes Paulus II werkte.*

Bij plechtige gelegenheden draagt de Paus koorkledij. Dat is onder meer het geval bij de ontvangst van staatshoofden en liturgische ceremoniën die niet tijdens de viering van de eucharistie plaatsvinden.




Voor de Paus bestaat de koorkledij uit de witte soutane met daaroverheen een rochet (een met kant versierd halflang wit koorhemd met smalle mouwen) en een rode schoudermantel (mozzetta).

Deze schoudermantel is in de zomerperiode (van Pinksteren tot Allerheiligen) van rode zijde en in de winterperiode (vanaf Allerheiligen tot Pasen) van rood fluweel en afgezet met een witte bontrand. Het gebruik van fluweel is enkel aan de Paus voorbehouden.

Tijdens de Paastijd (van Pasen tot Pinksteren) kan een witte schoudermantel gedragen worden, van wit damast en afgezet met een witte bontrand.

Over dit alles heen wordt een borstkruis (pectorale) en de pauselijke staatsiestola gedragen. Die laatste is van met gouddraad bestikte rode stof, maar kan tijdens de Paastijd vervangen worden door een wit exemplaar.

Bij de ontvangst van vorsten, staatshoofden, regeringsleiders en ambassadeurs wordt de staatsiestola alleen gedragen als zij lid van de Katholieke Kerk zijn.




Daar waar voor andere prelaten het bij koorkledij behorende hoofddeksel de bonnet (biretta) is, droegen de Pausen een met wit bont gevoerd roodfluwelen kapje (camauro).

Het is niet precies bekend sinds wanneer de pausen deze koorkledij dragen. In elk geval is het al in de late 15e eeuw op schilderingen te zien. De staatsiestola kwam vanaf het midden van de 17e eeuw in gebruik en is sindsdien vaak samen met de koorkledij gedragen.



Paus Paulus VI droeg de pauselijke koorkledij nog regelmatig, maar Johannes Paulus II deed het zelden meer. Bij plechtige ontvangsten volstond hij meestal met de witte soutane of hij droeg juist de volledige liturgische kledij, zoals bij de creatie van kardinalen en de zegen Urbi et Orbi.

Paus Benedictus XVI herstelde de traditionele pauselijke koorkledij weer volledig in ere, inclusief de witte variant voor in de Paastijd, die hij geheel onverwacht voor het eerst eind maart 2008 weer droeg. De rode wintermozzetta en de witte paasversie werden speciaal voor Benedictus vervaardigd - hun rand van witte hermelijnbont riep echter wel protest van dierenrechtenorganisaties op.*




Gekleed in de pauselijke koorkledij werden de pausen eeuwenlang afgebeeld op talloze fresco's en schilderijen en in deze gewaden verschenen ze ook direct na hun keuze tot Paus op het balkon van de Sint-Pietersbasiliek.

Het was dan ook een breuk met een lange traditie, toen in 2013 de nieuwgekozen paus Franciscus niet meer in koorkledij, maar louter in de witte soutane op het balkon van de Sint-Pieter verscheen. Ook nadien zou hij de pauselijke koorkledij niet meer dragen.

Liturgische kledij wordt gedragen tijdens het celebreren van de heilige mis en als opperherder van de Rooms-Katholieke Kerk droeg de Paus van oudsher zeer kostbare en rijkversierde liturgische gewaden.




Als gevolg van de liturgiehervorming die paus Paulus VI in 1969 naar aanleiding van het Tweede Vaticaans Concilie doorvoerde, werd ook de pauselijke liturgie sterk versoberd en gemoderniseerd.

Een reeks specifiek aan de Paus voorbehouden rituelen en kledingstukken werden afgeschaft, dit overeenkomstig de nieuwe visie waarbij de Paus minder een absolute monarch en meer een primus inter pares van de bisschoppen is. Sindsdien zijn de liturgische gewaden dan ook aanmerkelijk soberder en moderner qua stijl.




Voor de Paus was de liturgische kledij sindsdien dan ook vrijwel hetzelfde als voor een aartsbisschop: over de soutane komt eerst het amict, dan de albe, bijeengehouden door de cingel, daaroverheen de stola en het kazuifel, en tenslotte het pallium.

Nadat in oktober 2007 Guido Marini aantrad als de nieuwe ceremoniemeester van paus Benedictus XVI, werd tijdens de pauselijke liturgievieringen weer regelmatig teruggegrepen op de rijkversierde gewaden en liturgische gebruiken van vóór de modernisering door Paulus VI.




De koorkap die Benedictus XVI op bovenstaande foto draagt is de ingekorte mantum die op de onderstaande foto te zien is. De mantum was een extra lange mantel die exclusief aan de Paus voorbehouden was. Oorspronkelijk was deze rood en gold vooral in de middeleeuwen als teken van de pauselijke macht en waardigheid.*

Voor de sluiting (de agraaf of rationale) van de koorkap en de mantum van de Paus waren er verschillende varianten, waaronder exemplaren die met edelstenen versierd zijn en andere die voorzien zijn van drie driehoeksgewijs geplaatste opstaande kegelvormige versieringen.




Op 21 oktober 2012 verscheen paus Benedictus XVI zelfs weer met de fanon (ook wel fano), een wit-goud gestreepte schoudermantel die tijdens de pauselijke liturgie over het kazuifel, maar onder het pallium gedragen werd. Het symboliseert "het schild van het geloof" rustend op de schouders van de opvolger van Petrus, terwijl de gouden en zilveren strepen voor de eenheid van de Latijnse en de Oosterse Kerk staan. De fanon was sinds de 13e eeuw exclusief aan de Paus voorbehouden, maar werd door paus Paulus VI afgeschaft.




Volgens zijn ceremoniemeester Mgr. Guido Marini wilde paus Benedictus XVI het gebruik van de fanon behouden, al heeft hij het uiteindelijk maar twee keer gedragen, de laatste keer tijdens het hoogfeest van Driekoningen op 6 januari 2013.* Paus Johannes Paulus II heeft de fanon voor zover bekend ook slechts eenmaal gedragen, namelijk in 1984 tijdens een mis in de Romeinse kerk Santa Cecilia in Trastevere:




De reden waarom paus Benedictus XVI al deze traditionele pauselijke gewaden weer in gebruik nam is niet helemaal duidelijk. Wilde hij de traditionalisten verleiden zich weer bij de Moederkerk aan te sluiten? Werd hij door conservatieve krachten aangespoord de unieke positie van de Paus weer te benadrukken?

Met het vernieuwde pallium en het opnieuw in gebruik nemen van de fanon bracht paus Benedictus opnieuw een onderscheid aan tussen de liturgische kledij voor de Paus en die voor de overige aartsbisschoppen. Het is niet duidelijk in hoeverre dit een bewuste breuk was met de na-conciliaire traditie, waarin de Paus 'slechts' als primus inter pares van het college van bisschoppen gezien werd.

Wat de bedoelingen van paus Benedictus XVI ook gewezen mogen zijn, zijn opvolger Franciscus heeft deze klassieke pauselijke gewaden niet meer gedragen. Tijdens de liturgie draagt de huidige Paus bijna alleen nog sobere kazuifels en mijters in moderne stijl, zoals die onder paus Paulus VI in gebruik zijn gekomen.


Pauselijke uitvaartmis

Naar een oud byzantijns gebruik is rood de rouwkleur voor de Paus, zodat bij de uitvaartmis van een Paus de liturgische kleur rood is, in plaats van het voor uitvaarten gebruikelijke paars of zwart.

Als blijk van de verbondenheid met nemen de patriarchen en bisschoppen van de Oosterse Katholieke Kerken deel aan de uitvaartmis voor een overleden Paus.