Religieuze orden zijn gemeenschappen die zijn opgericht vóór het Concilie van Trente (1545-1563) en dragen in veel opzichten de kenmerken van die periode.

Tot de religieuze orden werden in het verleden ook de geestelijke ridderorden gerekend, maar deze hebben tegenwoordig voornamelijk het karakter van een lekenorganisatie en worden daarom onder die categorie behandeld.


Stichter

De religieuze orden zijn zonder uitzondering gesticht door inspirerende personen, die ook na hun dood nog veel voor de door hen gestichte orde betekenen en niet zelden zalig of zelfs heilig verklaard zijn.

Naast de hemelse steun die de stichter vanuit de Gemeenschap der Heiligen kan bieden, biedt ook zijn of haar persoonlijkheid, leven, werk en spiritualiteit vaak tot op de dag van vandaag inspiratie en richting voor de leden en het leven van de betreffende orde.

De stichter wordt om al deze redenen in hoge ere gehouden, door bijvoorbeeld zijn of haar feestdag te vieren of de relieken te vereren.


Noviciaat

Wie tot een religieuze orde wil toetreden wordt een postulant genoemd (van het Latijnse woord voor verlangend) eerst als novice aangenomen voor een proefperiode die het noviciaat heet. Gedurende die tijd deelt de novice het leven van de andere ordeleden, maar is in sommige orden herkenbaar aan een apart habijt. Na afloop van het noviciaat vindt dan de plechtige intrede plaats.


Geloften

Wie in een orde intreedt legt de plechtige geloften af, zowel op de betreffende orderegel als op de zogeheten drie evangelische raden: armoede, kuisheid en gehoorzaamheid. Deze evangelische raden zijn ontleend aan het evangelie van Mattheus (19,12 en 20,26-28) waar Christus deze drie levensstaten aanraadde aan iedereen die geroepen is.

Deze drie raden dienen ertoe de ordeleden te bevrijden van materieel bezit (armoede), van familiebanden (kuisheid) en van eigenwijsheid (gehoorzaamheid), opdat zij volledig vrij zijn voor hun dienst aan God en aan de medemens. Deze geloften hebben externe kerkrechtelijke werking.


Leden

De meeste orden hebben naast de oorspronkelijke mannelijke ook een aparte vrouwelijke tak. Zo zijn er naast benedictijnen ook benedictinessen en naast karmelieten ook karmelietessen. Hoewel deze takken tot dezelfde orde behoren, zijn zij in de praktijk strikt gescheiden.

De vrouwelijke leden worden zusters en bij de kloosterorden monialen of nonnen genoemd. De mannelijke leden heten broeders en bij de kloosterorden monniken. Tot priester gewijde leden van religieuze orden worden paters genoemd.


Taken

De taken van ordeleden bestaan uit een combinatie van bidden en werken (Lat.: ora et labora). In de verschillende orden is de combinatie telkens verschillend, bij sommige orden ligt de nadruk meer op het bidden (contemplatieve orden), bij de andere meer op werken (actieve orden).


Kledij

De leden van de religieuze orden dragen een eigen kenmerkende dracht, het habijt. Dit habijt verschilt per orde en vaak is er ook nog een onderscheid tussen het dagelijkse habijt en het werkhabijt en het habijt voor novicen.

Naar buiten toe maakt het habijt de ingetreden leden herkenbaar als mensen die afstand hebben genomen van de wereld om hun leven aan God toe te wijden en op te dragen. Naar binnen toe benadrukt het gemeenschappelijke habijt de eenheid en de onderlinge gelijkheid en daarmee de afstand van persoonlijk bezit en status.

Bij diverse orden is in Westerse landen het habijt na het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) in onbruik geraakt en zijn veel religieuzen alledaagse burgerkleding gaan dragen.


Kerkrechtelijk

Kerkrechtelijk worden de orden, samen met de congregaties, aangeduid als instituten van Godgewijd leven en die worden geregeld door de canones 573 tot 730 van het Wetboek van Canoniek Recht.


Oorsprong

De kloosters van de in 529 gestichte Benedictijnerorde werden tot belangrijke cultuurcentra omdat zij zich naast gebed en landbouw (ora et labora) ook toelegden op het verzamelen en bewaren van de antieke cultuur. Zij combineerden de Oosterse kluizenaarstraditie met de Romeinse discipline.

Naar dit voorbeeld ontstonden alleengs talloze ordes die in steeds nieuwe behoeften voorzagen. Omdat zij vergaand buiten de wereldlijke ontwikkelingen bleven, bestaan zij in hun verschillende vormen tot op de dag van vandaag. De eerste kloosterregels zijn geinspieerd op o.a. de klassieke filosoof Epithetus.


Heraldiek

Voor diverse oude orden zijn er specifieke elementen van de kerkelijke heraldiek. Zo hebben sommige orden een eigen wapen en/of een embleem dat de ordeleden met hun familiewapen mogen combineren (bijv. bij de Dominicanen een zwart-wit leliekruis).



Omvang

De grootste orden zijn de Jezuiten met in 1972 ruim 31.700 leden, de Franciscane met 23.700 leden, gevolgd door de Kapuzijnen met 13.600 en de Benedcitijnen met 10.800 leden. Alle andere orden hadden minder dan 10.000 leden.

De kleinste orden waren de Kruisheren met 660 en de Karthuizers met 500 leden.


Derde orden

Aan diverse orden zijn zogeheten derde orden verbonden. Deze bestaan uit lekengelovigen, oblaten geheten, die zich spiritueel aan een bepaald klooster verbinden. Zij treden daar echter niet in en blijven hun leven in de wereld leiden. Wel kan een belofte worden afgelegd.

Klooster- of monnikenorden zijn vanoudsher doorgaans te vinden op het platteland. De mannelijke leden van kloosterorden worden monniken genoemd. Wanneer zij niet tot priester gewijd zijn heten zij broeders (Lat.: fratres), de wel priestergewijde leden heten paters (patres). Vrouwelijke leden, die uiteraard niet tot priester gewijd zijn, heten monialen.


Benedictijnen
Ordo Sancti Benedicti (OSB)
- Gesticht in 529 door de heilige Benedictus van Nursia.
- De benedictijnen hebben met hun opdracht tot bidden, werken en lezen (Lat.: ora et labora et lege) een zeer grote bijdrage geleverd aan de kerstening van Europa, aan de ontwikkeling van de landbouw en aan het behoud van het Antieke culturele erfgoed.
- Mede daarom werden de benedictijnen in de vroege Middeleeuwen vaak ingeschakeld voor bestuurlijke taken en werd aan vele abten en abdijen ook wereldlijke macht verleend. Totaan hoge Middeleeuwen beheersten de rijke en machtige benedictijnerkloosters grote delen van het platteland.
- Dit leidde echter al snel tot geestelijk verval, wat de kloosterhervorming van Cluny in de 10e eeuw probeerde tegen te gaan. Hieruit ontstond in 1098 de Cisterciënzerorde.
- Tegenwoordig zijn er wereldwijd ca. 8000 benedictijnen en 17.000 benedictinessen, met 6 abdijen in België en 2 in Nederland.
- Internationale homepage: www.osb.org
- Homepage voor de Lage Landen: www.monasteria.org
- Uitvoerig Wikipedia-artikel: Benediktiner


Karthuizers
Ordo Carthusianorum (O.Carth.)
- Gesticht in 1084 door de heilige Bruno van Keulen.
- De Karthuizers zijn de strengst levende monniken van het Westerse kloosterwezen, die als contemplatieve kluizenaars elke dag in afzondering en stilte doorbrengen en alleen op zondag gemeenschappelijk samenkomen.
- Tegenwoordig zijn er wereldwijd ca. 370 monniken en 75 monialen, verdeeld over 24 kloosters.
- Internationale homepage: www.chartreux.org
- Over de Kartuizers in de Nederlanden: www.cartusiana.org


Cisterciënzers
Ordo Cisterciensis (O.Cist.)
- Gesticht in 1098 in Citeaux in Frankrijk door Robert van Molesme als reactie op het geestelijke verval in de Franse Benedictijnenkloosters.
- Een belangrijke rol werd gespeeld door de abt Bernard van Clairvaux. Bij zijn dood in 1153 telde de orde al meer dan 300 kloosters. Na 1300 werden de Cisterciënzers steeds welvarender en trad een geestelijk verval in. Om die reden scheidden zich de Trappisten af.
- Internationale homepage: www.ocist.org


Ursulinen
Ordo Sanctae Ursulae (OSU)
- Gesticht in 1535 in Brescia in Italië door Angela Merici onder bescherming van de heilige Ursula van Keulen.
- De Ursulinen zijn een vrouwelijke kloosterorde die zich wijdt aan de opvoeding en het onderwijs van meisjes.
- Tegenwoordig telt de orde wereldwijd ca. 13.000 zusters.


Trappisten
Ordo Cisterciensium Reformatorum (OCR)
- In de 17e eeuw afgescheiden van de Cisterciënzerorde als reactie op het geestelijke verval in de Cisterciënzerkloosters.
- De trappisten leiden een contemplatief leven in strenge afzondering (clausuur). Naast het gebed houden zij zich onder meer bezig met het brouwen van bier, dat onder de naam Trappistenbier grote bekendheid heeft gekre- gen.
- Tegenwoordig zijn er wereldwijd ca. 2500 mannelijke en 1800 vrouwelijke trappisten, verdeeld over 168 kloosters. In Nederland en Vlaanderen zijn er in totaal 175 trappisten en 100 trappistinnen.
- Internationale homepage: www.ocso.org

Norbertijnen
Ordo Canonici Regularis Praemonstratensis (O.Praem.)
- Opgericht in 1120 in Prémontré in Frankrijk door de heilige Norbertus van Xanten.
- De Norbertijnen, of premonstatenzers, dragen een volledig wit habijt en werden om die reden ook wel witheren genoemd. De vrouwelijke leden werden Norbertinessen, Premonstratenzerinnen of Wittevrouwen genoemd.
- Tegenwoordig telt deze orde wereldwijd ca. 1300 leden, verspreid over 26 landen.
- Internationale homepage: www.premontre.org


Kruisheren
Ordo Canonicorum Regularium Sanctae Crucis (ORC)
- Gesticht in Coimbra in Portugal in 1131 op initiatief van Dom Tello.
- Na de secularisatie werd de orde in 1834 opgeheven. In 1976 werd de orde echter, met toestemming van de Heilige Stoel, heropgericht en kreeg als speciale opdracht de zielzorg voor de leden van het Engelenwerk.
- Tegenwoordig telt de orde ca. 140 leden in 11 landen.
- Oostenrijkse homepage: www.kreuzorden.at


Duitse Orde
Ordo Teutonicus (OT)
- In 1190 gesticht als hospitaal in Jeruzalem door kooplieden uit Bremen en Lübeck. In 1198 omgevormd tot een geestelijke ridderorde, die na de reformatie en de secularisatie het karakter van een lekenorganisatie had gekregen, maar in 1928 werd omgezet in een religieuze orde.
- De kern van deze orde wordt gevormd door priesters die de plechtige geloften hebben afgelegd. Zij leven in gemeenschappen waartoe ook mannelijke en vrouwelijke leken behoren die eenvoudige eeuwige geloften hebben afgelegd. Spiritueel met hen verbonden zijn de zogeheten familiares en ereridders.
- Tegenwoordig omvat de orde ca. 100 priesters, 200 zusters en 700 familiares, verspreid over diverse landen in centraal Europa.
- Homepage: www.deutscher-orden.at


Kruisheren
Ordo Sanctae Crucis (OSC)
- Gesticht in 1211 in Hoei in het huidige België door de zalige Theodorus van Celles.
- In de Nederlanden onderhielden de Kruisheren goede contacten met de Broeders van het Gemene Leven. Met de reformatie verloor de orde veel kloosters, maar kwam in de 17e eeuw tot nieuwe bloei en legde zich toe op het onderwijs aan Latijnse scholen en op de zielzorg. Sinds de 19e eeuw is de orde vooral actief in de missie.
- Het habijt is wit met daarover een zwart scapulier met een rood-wit kruis als herinnering aan het bloed en het water dat uit de zijde van Christus vloeide.
- De gevolgde regel is die van Augustinus.
- Internationale homepage: www.oscgeneral.org


Augustijner koorheren
- De Augustijner koorheren zijn reguliere kanunniken die een aftakking vormen van de Augustijnerorde.
- De leden zijn priesters die zich wijden aan het koor- of getijdengebed en aan de zielzorg.
- Tegenwoordig bestaan de Augustijner koorheren uit een federatie van diverse kleine congregaties met in totaal ca. 180 leden.

Bedelorden zijn georganiseerd in provincies, onder leiding van een provinciaal overste, die op hun beurt onder leiding staan van de generaal overste. Zij zijn van oudsher te vinden in de stad.


Geschoeide Karmelieten
Ordo Carmelitarum (O.Carm.)
- Gesticht rond 1150 op de berg Karmel in het Heilig Land door Berthold van Calabrië en Albertus van Jeruzalem.
- De karmelieten belijden in plaats van individuele de collectieve armoede, waardoor zij voor hun levensonderhoud afhankelijk zijn van eigen arbeid en andermans aalmoezen.
- Toen in de 14e eeuw geestelijk verval optrad, kwam onder leiding van de heilige Theresia van Avila een hervorming tot stand, waaruit in 1568 de ongeschoeide karmelieten ontstonden.
- Tegenwoordig zijn er wereldwijd ca. 2000 paters en broeders en 900 zusters.
- Nederlandse homepage: www.karmel.nl
- Belgische homepage: www.karmelieten.be


Franciscanen
Ordo Fratrum Minorum (OFM)
- Opgericht in 1209 door de heilige Franciscus van Assisi.
- De franciscanen proberen Christus radicaal na te volgen door te leven in volledige armoede, waartoe alle bezittingen aan de armen worden geschonken. Om die reden werden zij ook wel arme of minderbroeders genoemd.
- Aanvankelijk waren de franciscanen wandelpredikers die met hun preken de sociale misstanden aan de kaak stelden. Na de dood van Sint Franciscus verschoof het werkterrein echter steeds meer naar de steden, waar de le- den gemeenschappelijk in huizen gingen wonen om zich toe te leggen op de armenzorg. Deze praktijk sloeg enorm aan en in 1274 waren er reeds 35.000 franciscanen verspreid over het gehele christelijke Europa.
- Medio 14e eeuw ontstond er echter een beweging die weer terug wilde keren naar een strenger naleven van de orderegel en naar de solitaire prediking ten plattelande.
- In 1517 werd de Franciscanerorde daarop door paus Leo X opgesplitst in de Conventualen die in de steden werkzaam waren en de Observanten die ten plattelande leefden. Uit deze observanten komen de huidige franciscanen voort.
- De franciscanen dragen een bruine pij met een wit koord.
- Als zogeheten tweede orde werd rond 1212 de Clarissenorde voor vrouwen gesticht en een derde orde voor leken.
- Internationale homepage: www.ofm.org
- Nederlandse homepage: www.franciscanen.nl


Clarissen
- Gesticht rond 1212 door Clara van Assisi (1194-1253) als de vrouwelijke tak van de Franciscanen.
- De clarissen zijn een contemplatieve orde, waarin de leden zich in armoede toeleggen op het gebed.
- Ook de clarissen werden geleidelijkaan rijker en paus Urbanus III stond hen in 1264 het bezit van onroerende goederen toe. Onder leiding van de heilige Coleta ontstond een tegenbeweging die terugkeerde naar de oorspronkelijke armoede en die zich in 1409 afsplitste. Zo ontstonden de Urbanisten of Rijke Claren en de Clarissen-Coletinen of Arme Claren.
- Naast de clarissen zijn er tegenwoordig ook congregaties van franciscanessen die zich toeleggen op missie, verpleging en onderwijs.
- Tegenwoordig zijn er wereldwijd ca. 20.000 zusters, verspreid over 76 landen.
- Internationale homepage: www.poorclare.org
- Nederlandse homepage: www.clarissen.nl
- Belgische homepage: www.clarissen.be


Ongeschoeide Karmelieten
Ordo Carmelitarum Discalceatorum (OCD)
- In 1568 afgescheiden van de geschoeide karmelieten onder leiding van de heilige Theresia van Avila.
- De ongeschoeide karmelieten leven volgens de oorspronkelijke karmelietenregel uit 1247 met daarbij de nadruk op armoede, gebed en afzondering.
- Bekende leden van deze orde zijn, naast Theresia van Avila, de heiligen Johannes van het Kruis, Theresia van Lisieux en Edith Stein, alsmede de zalige pater Titus Brandsma.
- Tegenwoordig zijn er wereldwijd ca. 4000 paters en broeders en 13.000 zusters.
- Internationale homepage: www.ocd.pcn.net
- Nederlandse homepage: www.karmelleven.nl


Dominicanen
Ordo Praedicatorum (OP)
- Gesticht in 1215 door de heilige Dominicus Guzman (ca. 1170-1221).
- Doelstelling was het voorzien in zielzorg en prediking en speciaal voor dat laatste werden de leden naar universiteiten gestuurd. Dominicanen staan sindsdien bekend om hun intellectuele theologische aanpak en werden dan ook wel predikheren genoemd.
- Mede vanwege hun geleerdheid droeg paus Gregorius IX hen in 1235 de pauselijke inquisitie op en speelden zij een belangrijke rol in de missionering van Latijns-Amerika.
- Enkele bekende dominicanen zijn Meester Eckhart, Bartholomé de las Casas en Thomas van Aquino.
- Tegenwoordig telt de orde wereldwijd ca. 6000 broeders en ruim 30.000 zusters.
- Internationale homepage: wwww.op.org
- Nederlandse homepage: www.dominicanen.nl
- Vlaamse homepage: www.dominicanen.be


Servieten
Ordo Servorum Mariae (OSM)
- Gesticht in 1233 in Florence door zeven voorname inwoners van die stad, die in 1234 als kluizenaars gingen leven op de Monte Senario nabij Florence en later heilig verklaard zijn.
- Internationale homepage: www.servidimaria.org
- Belgische homepage: www.servitesdemarie.be


Augustijnen
Ordo Sancti Augustini (OSA)
- In de 12e eeuw in Italië ontstaan als samengaan van diverse congregaties van heremieten en kluizenaars, waarna deze orde tot 1963 officieel de Orde der Augustijner Heremieten (Lat.: Ordo Eremitarum Sancti Augustini) heette.
- Naast deze Augustijner heremieten ontstond er in de loop der tijd ook een orde van Augustijner koorheren (kanunniken).
- Een bekende Augustijner-heremiet was de reformator Maarten Luther.
- Internationale homepage: www.osanet.org
- Nederlandse homepage van de Augustijnen
- Belgische homepage: www.augustijnen.be


Minderbroeders Conventualen
Ordo Fratrum Minorum Conventualium (OFM Conv.)
- In 1517 afgescheiden van de franciscanen.
- De conventualen leefden gemeenschappelijk in huizen (Lat.: conventus) in de steden, waar zij zich bezighielden met zorg voor de armen, maar ook met de wetenschap zoals die in de nieuw opgerichte universiteiten beoefend werd. Zo ontstonden onder meer de gerenommeerde franciscaanse theologische faculteiten aan de universiteiten van Parijs en Oxford.
- Bekende conventualen zijn de zalige Duns Scotus en de heilige Maximiliaan Kolbe.
- De conventualen dragen een zwarte pij met wit koord en worden om die reden ook wel zwarte franciscanen genoemd.
- Tegenwordig zijn er wereldwijd ca. 4500 leden.
- Internationale homepage: www.ofm-conv.com


Minderbroeders Capucijnen
Ordo Fratrum Minorum Cappucinorum (OFM Cap.)
- In 1528 afgescheiden van de Franciscanen.
- De Capucijnen wilden weer terugkeren naar de oorspronkelijke eenvoud uit de begintijd van de Franciscanerorde en gingen daartoe weer de strenge regel volgen, alsmede een baard en een spitse kap, de capuccio, dragen.
- Een bekende kapucijn is de Italiaanse pater Pio.
- Tegenwoordig zijn er wereldwijd ca. 11.000 leden en zijn er 8 huizen in Vlaanderen en 5 in Nederland.
- Internationale homepage: www.ofmcap.org
- Nederlandse homepage: www.kapucijnen.com
- Vlaamse homepage: www.kapucijnen-vlaanderen.be


Hospitaalbroeders van Sint Jan de Deo
Ordo Hospitalarius Sancti Joannis de Deo (OH)
- Gesticht in 1537 in Granada in Spanje door de heilige Johannes de Deo.
- De hospitaalbroeders houden zich bezig met ziekenzorg, waartoe zij onder meer het beroemde ziekenhuis Charité in Parijs stichtten.
- Tegenwoordig telt de orde ruim 130 paters en ca. 1500 broeders, ver- spreid over 50 landen.
- Nederlandse homepage: www.hospitaalbroeders.nl

Priesterreligieuzen of reguliere clerici leggen wel de plechtige geloften af, maar wijden zich volledig aan het apostolaat.


Jezuïten
Societas Jesu (SJ)
- Gesticht in 1534 in Parijs door de heilige Ignatius van Loyola.
- De Jezuïten zijn gesticht als een streng gedisciplineerd pauselijk keurkorps waarvan alle leden priester dienden te zijn en ingezet werden daar waar zij het meest nodig en/of van invloed konden zijn, zoals aan vorstenhoven en in onderwijs en wetenschap.
- Vanwege de toenemende invloed van de Jezuïten werd de orde in 1773 door paus Clemens XIV opgeheven, maar in 1814 door paus Pius VII weer heropgericht.
- De Jezuïten dragen geen bijzonder habijt, maar de gewone priesterkleding. Ook leven zij niet gemeenschappelijk.
- Tegenwoordig telt de orde wereldwijd ca. 20.000 leden, waaronder ruim 13.000 priesters, verspreid over 112 landen.
- Internationale homepage: www.sjweb.info
- Nederlandstalige homepage: www.jezuieten.org