Officiële naam: De Staat Vaticaanstad (It.: Stato della Città del Vaticano; Lat.: Status Civitatis Vaticanae)

Wapen, vlag en zegel:



Status: Staatsgebied van het volkenrechtelijk soevereine en onafhankelijke Pausschap, dat volledige diplomatieke betrekkingen met 180 landen onderhoudt en lid van of waarnemer bij 33 internationale organisaties is.


Territorium: Vaticaanstad als onafhankelijk en soeverein staatsgebied en diverse kerken, gebouwen en terreinen als exterritoriale zones.

Oppervlakte: Vaticaanstad: ca. 0,44 km², de exterritoriale zones: in totaal ca. 0,70 km²


Opgericht: 11 februari 1929

Grondwet: 22 februari 2001 (vervangt die uit 1929)

Staatsvorm: Kiesmonarchie


Huidig staatshoofd: Paus Franciscus (sinds 19 maart 2013)

Feestdag: 19 maart (de dag waarop de huidige paus ingehuldigd werd)

Volkslied: De Inno e Marcia Pontificale


Inwoners: 618 (in 2020)

Staatsburgers: 594 (in 2011)


Taal: Latijn (officieel) en Italiaans

Religie: Rooms-Katholicisme


Munteenheid: 1 euro = 100 eurocent

Postcode: SCV-00120

Landcode: V (Vaticano)


Homepage: www.vaticanstate.va

Organogram Vaticaanstad

Vaticaanstad is het soevereine staatsgebied dat de onafhankelijkheid van het Pausschap waarborgt. Het omvat een driehoekig gebied, gelegen op de Vaticaanse heuvel in het noord-westen van de stad Rome.

Vaticaanstad heeft een oppervlakte van 0,44 km² en een omtrek van 3,2 kilometer, die voor het grootste deel gevormd wordt door een zware 16e eeuwse verdedigingswal met bastions.




Poorten

Voor auto's was Vaticaanstad aanvankelijk alleen toegankelijk via het Sint-Pietersplein, langs de basiliek door de Arco delle Campane, en via de Sint Anna-poort (It.: Porta di Sant'Anna) rechts van het Sint-Pietersplein.

Vanwege de toenemende verkeersdrukte werd in februari 2006 een nieuwe poort gemaakt en wel vlakbij het Piazza del Risorgimento, aan de noord-oostkant van Vaticaanstad. Al deze poorten worden net als de Bronzen Deur om 24.00 uur gesloten.




Grondgebruik

Het Vaticaanse grondgebied bestaat voor ongeveer 1/3 deel uit straten en pleinen, voor 1/3 uit gebouwen en voor eveneens 1/3 uit parken en tuinen. De Vaticaanse tuinen zijn een schilderachtige combinatie van Engelse, Franse en tropische landschapselementen.

Alle onroerende zaken binnen het grondgebied van Vaticaanstad en de exterritoriale zones zijn eigendom van de Heilige Stoel. Particulier eigendom van gebouwen of grond is niet mogelijk.




Gebouwen

De belangrijkste gebouwen zijn in de eerste plaats de wereldberoemde Sint-Pietersbasiliek, de niet minder beroemde Sixtijnse kapel met aansluitend het middeleeuwse pauselijk paleis en het nieuwe Apostolisch Paleis, waar de Paus woont en werkt en waar ook het Staatssecretariaat is gevestigd.

De voor deze gebouwen gelegen collonades rondom het Sint-Pietersplein zijn onder paus Alexander VII gebouwd in het kader van grootschalige contra-reformatorische bouwplannen. Met hun vorm staan de collonades voor de open armen waarmee de Kerk haar leden omarmt, maar tegelijk haar vijanden buitensluit.

Andere vermeldenswaardige gebouwen zijn de verschillende Vaticaanse Musea, die stammen uit de 16e tot en met de 20e eeuw, het Palazzo della Governatorato waarin het bestuur van Vaticaanstad zetelt en het Santa Marta-gastenverblijf, waar de kardinalen tijdens het Conclaaf verbleven.

In een eeuwenoude toren in het uiterste westen van de Vaticaanse tuinen is door paus Johannes XXIII een modern appartement ingericht. Daar kan een nieuwgekozen Paus direct na zijn keuze verblijven totdat het pauselijke appartement in het Apostolisch Paleis gereed is. Onder paus Paulus VI hebben hier enkele belangrijke gasten verbleven, zoals patriarch Athenagoras I en kardinaal Mindszenty.




Ook heeft Vaticaanstad een eigen treinstation, dat is aangesloten op de Italiaanse spoorwegen. Dit station wordt vrijwel uitsluitend voor goederenvervoer gebruikt. Als eerste paus reisde Johannes XXIII in 1962 met een speciale trein naar Assisi en Loreto. Ook paus Johannes Paulus II reisde twee keer met de trein.

In 1976 werd ook een eigen heliport aangelegd op het meest westelijke bastion van de verdedigingswal rondom Vaticaanstad. Deze wordt gebruikt voor helicoptervluchten naar bestemming in Italië en naar de pauselijke zomerresidentie in Castel Gandolfo.

Het gebouw van de Congregatie voor de Geloofsleer en de grote aula Paulus VI, waar de wekelijkse openbare pauselijke audiënties plaatsvinden, worden doorgaans ook tot het gebied van Vaticaanstad gerekend, maar bevinden zich volgens de Lateraanse Verdragen strikt genomen erbuiten en vormen zodoende een exterritoriale zone.


Betekenis

Paus Nicolaas V (1447-1455) legde op zijn sterfbed uit wat volgens hem de betekenis van de kerkelijke bouwwerken is:

Naast Vaticaanstad, dat een volledig soeverein en onafhankelijk staatsgebied is, heeft de Heilige Stoel ook exclusieve jurisdictie over diverse kerken, gebouwen en terreinen, zowel binnen als buiten de stad Rome, die daardoor de status van exterritoriaal gebied hebben.

Exterritorialiteit wordt ook wel aangeduid met de term volkenrechtelijke immuniteit. Die laatste term geeft beter weer dat de betreffende gebouwen en terreinen immuniteit en onschendbaarheid genieten omdat ze niet onder het gezag van in dit geval Italië, maar van de Heilige Stoel vallen. Deze situatie is vergelijkbaar met de status die ambassades genieten.




Exterritoriale bezittingen in de stad Rome:


Exterritoriale bezittingen buiten de stad Rome:

Wapen

Het wapen van Vaticaanstad bestaat uit een rood veld met daarop twee schuingekruiste sleutels, de één van zilver en naar links (heraldisch: rechts), de ander van goud en naar rechts (heraldisch: links) gericht, met de handvatten naar beneden en de baarden naar boven gericht, bijeengehouden door een rood koord en bekroond door een pauselijke tiara van goud en zilver met een rode voering.

Dit wapen verschilt van het wapen van het Pausschap, waarbij de gouden en zilveren sleutel omgekeerd zijn geplaatst en het koord op een iets andere manier om de sleutels hangt. Bij de diplomatieke vertegenwoordigingen van de Heilige Stoel wordt echter al sinds medio jaren tachtig het wapen van Vaticaanstad gebruikt.


Vlag

De vlag van Vaticaanstad bestaat uit twee verticale banen, de baan aan de kant van de vlaggestok is geel, de ander wit, met op deze witte baan het embleem zoals dat op het wapen staat.

Deze vlag, die sinds 8 juni 1929 de vlag van de staat Vaticaanstad is, verschilt van de vlag van het Pausschap in de zin dat de gouden en de zilveren sleutel omgekeerd zijn geplaatst en het koord op iets andere wijze hangt.

Van 2017 t/m 2022 vertoonde de afbeelding van deze vlag op Wikipedia een tiara met rode voering, wat niet overeenkomstig de afbeelding op de website van het Vaticaan was, waar de voering wit is. Omdat tal van vlaggenfabrikanten zich op Wikipedia gebaseerd hadden, zouden hierdoor tal van "foutieve" vlaggen in omloop zijn.*


Zegel

Het zegel van Vaticaanstad toont de schuingekruiste sleutels met de tiara uit het wapen van Vaticaanstad en heeft als randschrift de tekst STATO DELLA CITTA DEL VATICANO.

Dit zegel wordt gebruikt om officiële documenten mee te bezegelen, doorgaans in de vorm van een inktstempel, maar voor wat meer plechtige stukken wordt een reliëfstempel gebruikt.

Munten

Vaticaanstad heeft als soevereine staat net als alle andere landen het recht heeft om eigen geld uit te geven door munten te slaan en bankbiljetten uit te geven. Maar vanwege de zeer geringe omvang en het zeer kleine aantal inwoners is dat praktisch weinig zinvol.




Om toch iets van het muntrecht tot uitdrukking te kunnen brengen was met Italië een verdrag gesloten, waarin was bepaald dat Vaticaanstad tot een beperkt bedrag munten mocht slaan in de Italiaanse munteenheid, maar met een eigen afbeelding erop. Deze Vaticaanse munten waren ook geldig betaalmiddel in Italië, terwijl omgekeerd de Italiaanse munten en bankbiljetten in Vaticaanstad geldig waren.

De verantwoordelijkheid hiervoor ligt echter niet bij het bestuur van Vaticaanstad, maar bij de de Administratie van het Patrimonium van de Heilige Stoel (APSA). In 1998 werd deze instelling door de Europese Unie gemachtigd om jaarlijks voor 670.000 euro munten uit te geven.

Met de omzetting van de Italiaanse lire in de euro per 1 januari 2002 is ook Vaticaanstad op de euro overgestapt. Sindsdien worden euromunten uitgegeven met op de nationale zijde een eigen afbeelding. Naast bijzondere herdenkingsuitgiftes heeft Vaticaanstad tot nu toe vijf series algemene euromunten uitgegeven:


Omdat er maar een heel beperkt aantal munten worden geslagen, zijn ze een zeer geliefd verzamelobject, zijn ze heel snel uitverkocht en worden er vooral door verzamelaars hoge prijzen voor betaald.


Postzegels

Naast munten geeft Vaticaanstad ook postzegels uit. Anders dan bij de munten zijn deze niet aan een limiet gebonden, onder meer omdat ze niet in Italië geldig zijn en alleen kunnen worden gebruikt om poststukken mee te frankeren die in Vaticaanstad zelf gepost worden.




Vanwege het wereldwijde bereik van het centrale bestuur en de vele toeristen die graag vanuit Vaticaanstad een kaartje versturen, beloopt het aantal uitgaande poststukken maar liefst 20 miljoen per jaar. Deze post wordt echter niet ter plekke verdeeld, maar eerst naar Zwitserland overgevlogen om daar gesorteerd en verder verstuurd te worden.

Voor een klein staatje als Vaticaanstad worden jaarlijks vrij veel postzegels uitgegeven. De onderwerpen zijn meestal de kerkelijke feestdagen, herdenkingen en actuele gebeurtenissen, alsmede bijzondere pauselijke activiteiten en reizen. Net als de munten zijn ook de Vaticaanse postzegels een geliefd verzamelobject. Voor de verzamelaars worden ook speciale blokken en eerstedagenveloppen met eerstedagstempels uitgegeven.


Telefoonkaarten

Vanaf 1992 t/m 1998 heeft Vaticaanstad eigen telefoonkaarten uitgegeven. Dat zijn plastic kaartjes ter grootte van een creditcard waarmee in openbare telefooncellen, in dit geval in Vaticaanstad, betaald kon worden. Ook deze telefoonkaarten zijn een geliefd verzamelobject geworden. De afbeeldingen op de kaarten laten voornamelijk religieuze kunstwerken, de Paus en gezichten op Vaticaanse gebouwen zien.

Staatsburger van de staat Vaticaanstad zijn zij die een Vaticaans paspoort hebben. Het Vaticaanse staatsburgerschap kan echter niet, zoals in andere landen gebruikelijk is, door geboorte verkregen worden, maar uitsluitend door toekenning.

Deze toekenning van het Vaticaanse staatsburgerschap gebeurt bijna altijd slechts voor de duur van een ambt, taak of diplomatieke missie. De betrokkenen behouden daarnaast hun eigen oorspronkelijke nationaliteit en paspoort.




Lang niet iedereen die in of voor het Vaticaan werkt, of in de gebouwen van Vaticaanstad (ca. 250 personen) of in de exterritoriale zones woont (ca. 3500 personen) heeft het Vaticaanse staatsburgerschap met het bijbehorende paspoort.

In 2011 waren 594 personen in het bezit van een Vaticaanse paspoort. Daaronder waren 71 (curie)kardinalen, 307 geestelijken van de diplomatieke dienst, 52 overige geestelijken, 109 leden van de Zwitserse Garde en 55 andere leken.*

Kentekenplaten en rijbewijs

Sinds 1930 geeft Vaticaanstad eigen kentekenplaten uit voor de aldaar geregistreerde auto's. Deze platen beginnen met de letters SCV (voor Stato della Città del Vaticano), gevolgd door vijf cijfers. Daarvan zijn drie verschillende soorten:




De auto waarin de Paus reed droeg altijd het kenteken SCV 1, waardoor verschillende pauselijke auto's tijdelijk dat kenteken kunnen dragen. Paus Franciscus is in 2013 van dit gebruik afgestapt.

Als landenteken op de bekende ovale witte stickers geldt voor Vaticaanstad de letter V (voor Vaticano).

Vaticaanstad kent niet alleen een eigen paspoort, maar ook een eigen rijbewijs. Dit is blauw van kleur en ziet er ongeveer zo uit als het oude roze Nederlandse rijbewijs: een in drieën gevouwen document met pasfoto en overige relevante gegevens.

Als soevereine staat heeft Vaticaanstad ook een eigen Top Level Domain (TLD) voor het internet, met als extensie .va (de landencode volgens ISO 3166). Op grond hiervan kan het Vaticaan internetdomeinnamen eindigend op .va uitgeven.

Jarenlang werd daar alleen gebruik van gemaakt voor de centrale homepage www.vatican.va, maar na ingebruikname van www.osservatoreromano.va en www.vaticanstate.va, waren er in 2011 al bijna 30 websites met een .va-domeinnaam.




Homepage

De website www.vatican.va kwam met Kerstmis 1995 online als de gecombineerde homepage van de Paus, de Heilige Stoel en Vaticaanstad. Met een bezoekersaantal van zo'n 60.000 per dag en 22.000.000 per jaar (in 2003) is dit één van de drukst bezochte websites ter wereld.

Nadat jarenlang slechts kleine aanpassingen werden gedaan, werd de layout van deze website in 2011 wat grondiger gewijzigd, zodat er ruimte kwam voor meer rubrieken. De algehele uitstraling bleef echter nog wel hetzelfde.

De Vaticaanse homepage werd opgezet door zuster Judith Zoebelein en wordt dagelijks bijgehouden door een aparte internetredactie. Deze is gevestigd in de kelder van het Apostolisch Paleis in Vaticaanstad, waar ook de eigen servers staan opgesteld. Aanvankelijk waren dat er drie: "Raphaël" voor de content van de site, "Michaël" die als firewall fungeerde en "Gabriël" als e-mailserver.

De Kerkelijke Staten

Vaticaanstad kan gezien worden als een overblijfsel van de voormalige Kerkelijke Staat (het Patrimonium (Sancti) Petri). Dit was eigenlijk niet één staat, maar een conglomeraat dat uit meerdere onafhankelijke gebieden bestond die slechts de Paus als staatshoofd gemeen hadden, wat ook wel een personele unie wordt genoemd.

Daarom is het beter om in het meervoud te spreken van de Kerkelijke Staten. Deze gebieden omvatten een groot deel van centraal Italië en hadden in 1789 ca. 1,9 miljoen inwoners, iets meer als de toenmalige Noordelijke Nederlanden. Daarnaast was de Paus ook de landsheer van enkele gebieden in Frankrijk: Avignon en het graafschap Venaissin. Deze beide laatste gebieden werden in 1791 bij Frankrijk ingelijfd.




Verdedigingspogingen

In het revolutiejaar 1848 moest de Paus naar Gaeta in het koninkrijk Napels vluchten, maar kon dankzij een Frans-Oostenrijkse interventie weer naar Rome terugkeren. Voor de zekerheid bleven Franse militairen aanwezig tot 1870, toen ze werden teruggeroepen vanwege de Franse oorlog tegen Duitsland.

Omdat zijn eigen onderdanen niet erg veel zin hadden, zocht paus Pius IX (1846-1878) in andere landen financiële steun en vrijwilligers voor zijn leger. Vooral in Nederland werd hieraan gehoor gegeven en ons land leverde met ruim 3000 vrijwilligers (de zgn. Zoeaven) het grootste contingent buitenlandse vrijwilligers, die in de loop van enkele jaren voor de Paus streden.




Inlijving bij Italië

Deze inspanningen mochten echter niet baten, want in 1861 werden de pauselijke gebieden Umbria, Marche en Romagna bij het nieuwe koninkrijk Italië ingelijfd. In 1870 werden tenslotte ook Latium en Rome zelf veroverd. De onschendbaarheid en de soevereiniteit van de Paus werd echter door de Italiaanse staat erkend bij de garantiewet van 13 mei 1871.

Tevens werd de Paus in het bezit gesteld van de paleizen en gebouwen van het Vaticaan, van Lateranen en in Castel Gandolfo, maar uit protest tegen het verlies van de soevereiniteit over zijn territorium, wilden de pausen het Vaticaan voorlopig niet meer verlaten.


De Lateraanse Verdragen

Aan bovengenoemde impasse kwam pas bijna 60 jaar later een eind, toen paus Pius XI een accoord bereikte met de toenmalige Italiaanse leider Mussolini. Het resultaat werd vastgelegd in de Lateraanse Verdragen, die op 11 februari 1929 werden gesloten tussen de Paus enerzijds en de Italiaanse staat anderzijds. Het accoord omvatte drie verschillende overeenkomsten: