Aan het Pausschap zijn diverse attributen verbonden zoals de vissersring, de kruisstaf en de staatsiestola. Daarnaast zijn er nog enkele pauselijke attributen waarvan het gebruik is afgeschaft of die in onbruik zijn geraakt, zoals de tiara en de draagstoel. Onder paus Benedictus XVI was er ook een specifiek pauselijk pallium.




Nieuwe attributen

In de laatste decennia is de Paus ook van allerhande moderne vervoermiddelen gebruik gaan maken, waarvan met name het pausmobiel dermate kenmerkend voor het Pausschap is geworden, dat dit voertuig in zekere zin als een nieuw attribuut van dit ambt gezien kan worden.




Heraldische attributen

Naast deze materiële attributen wordt het Pausschap ook gesymboliseerd door heraldische attributen, namelijk een wapen, een vlag en een embleem. De persoon van de Paus zelf wordt gesymboliseerd door zijn persoonlijke wapen.

Het pallium (meervoud: pallia) is een heel oud pauselijk attribuut dat in de loop der tijd is uitgegroeid tot een onderscheidingsteken voor metropolitane aartsbisschoppen. Bij de inhuldiging van paus Benedictus XVI in 2005 kreeg het pallium voor de Paus echter een nieuwe vorm, waarmee dit tijdelijk weer een exclusief pauselijk symbool werd.




Paus Benedictus XVI voegde het nieuwe pallium ook toe aan zijn pauselijke wapen, maar zijn opvolger Franciscus liet dit weer weg.


Het pauselijk pallium

Paus Johannes Paulus II met het oude pallium

Totaan het pontificaat van paus Benedictus XVI was het pallium voor de Paus hetzelfde als dat van metropolitane aartsbisschoppen, namelijk een rond de hals hangende smalle witte strook stof met 6 zwarte kruisjes, waarvan midden op de rug en midden op de borst een strook met een afgerond zwart uiteinde afhangt. Bij de kruisjes bevinden zich lusjes waarin drie gouden spelden gestoken worden, die de indruk wekken dat het pallium daarmee is vastgezet.

Paus Benedictus XVI met het pauselijke pallium uit 2005

Bij zijn inauguratie in 2005 kreeg paus Benedictus XVI onverwacht een pallium in geheel andere vorm omgehangen, namelijk een brede, over de schouders gedrapeerde strook stof met 5 rode kruisjes, waarvan voor en achter over de linkerschouder twee lange stroken met een rechthoekig zwart uiteinde afhingen. Dit pallium was een oudere, meer oorspronkelijke vorm, zoals die in het eerste millennium gebruikelijk was en bovendien overeenkomt met het in de Oosterse Kerken gebruikelijke omoforion.

Vrijwel in vergetelheid geraakt is het feit dat paus Johannes Paulus II eerder al een pallium in de meer oorspronkelijke vorm droeg. In zijn geval ging het om een brede witte wollen strook in Y-vorm, met lange stroken aan de voor- en achterkant en voorzien van in totaal vijf rode kruisjes. Johannes Paulus II droeg dit bijzondere pallium tijdens de Paaswake* en de kerstnachtmis van 1999:




Het "nieuwe" pallium van paus Benedictus XVI bleek echter lastig te dragen en werd daarom in 2008, op het feest van Petrus en Paulus al weer vervangen door een versie die meer lijkt op de vorm zoals die voor metropolitane aartsbisschoppen geldt: een ronde witte wollen band rondom de hals, met in het midden een korte strook met zwart uiteinde over de rug en de borst, maar dan voor de Paus als geheel iets groter en voorzien van rode in plaats van zwarte kruisjes:




In het eerste jaar van zijn pontificaat droeg ook paus Franciscus dit tweede pauselijke pallium van zijn voorganger, maar op het hoogfeest van Petrus en Paulus in 2014 verving hij het weer door het pallium in de algemene vorm zoals het vóór Benedictus XVI in gebruik was.

Een jaar later bepaalde Franciscus dat de overhandiging van het pallium aan metropolitane aartsbisschoppen voortaan niet meer in het Vaticaan zal plaatsvinden, maar dat zij het in hun eigen aartsbisdom omgelegd zullen krijgen door de pauselijke nuntius. Dit om de betrokkenheid van de lokale kerkgemeenschap hierbij te versterken.*


Oorsprong en betekenis van het pallium

Het pallium is oorspronkelijk een attribuut dat alleen aan de Paus was voorbehouden. Maar reeds paus Marcus verleende het in het jaar 336 al aan de bisschop van Ostia. Sindsdien werd het pallium aan steeds meer en uiteindelijk aan alle metropolitane aartsbisschoppen verleend als teken van hun verbondenheid met de opvolger van Petrus.

Deze aartsbisschoppen mogen het pallium echter alleen in hun eigen aartsbisdom en hun suffragane bisdommen dragen, de Paus mag het daarentegen overal dragen.




De pallia worden vervaardigd van zuivere scheerwol afkomstig van twee lammeren die elk jaar op 21 januari, de feestdag van de heilige Agnes, door de Paus worden gezegend. Dit gebeurt traditiegetrouw in de kapel van Urbanus VIII in het Apostolisch Paleis:




Wanneer de pallia eenmaal vervaardigd zijn, worden ze op de vooravond van het hoogfeest van de heilige Petrus en Paulus op 29 juni opnieuw door de Paus gezegend, waarna ze bewaard worden in een zilveren urn bij het graf van de heilige apostel Petrus onder het pauselijk altaar in de Sint-Pietersbasiliek.

De drie gouden spelden die aan het pallium worden bevestigd staan symbool voor de drie spijkers waarmee Christus aan het kruis werd genageld. De vijf rode kruisjes in de nieuwe vorm van het pauselijk pallium stonden voor de vijf wonden die Christus aan het kruis werden toegebracht.

De tiara is de pauselijke kroon waarmee de pausen gekroond werden. De laatste Paus die met de tiara gekroond werd, was Paulus VI in 1963.




De tiara bestaat uit een soort eivormige muts met daaromheen boven elkaar drie kronen, met op de bovenste punt een door een kruis bekroonde wereldbol. Net als een mijter heeft ook de tiara twee aan de achterzijde afhangende stroken (Lat.: infulae).

De tiara is geen liturgisch hoofddeksel en werd daarom niet tijdens liturgische plechtigheden, maar alleen bij andere zeer plechtige gebeurtenissen gedragen, zoals bij de kroning van een Paus, de jaarlijkse plechtige herdenking van die dag en het uitspreken van de zegen Urbi et Orbi.




Symboliek

De tiara symboliseert met zijn drievoudige kroon de heerschappij van de Paus over de strijdende, de lijdende en de triomferende Kerk, alsmede zijn drievoudig ambt als priester, herder en leraar, of zoals de oude kroningsformule het formuleert: als "Vader van de vorsten en koningen, de Bestuurder van de wereld en op aarde de Plaatsbekleder van onze Verlosser Jezus Christus"


Uitvoeringen

Er bestaan diverse uitvoeringen van de tiara, die in de loop der tijd vaak bij bijzondere gelegenheden aan de Paus ten geschenke zijn gegeven. De tiara's van vóór de Franse tijd zijn echter allemaal verloren gegaan toen zij in 1797, net als bijna alle kerkelijke kostbaarheden, door de Franse legers werden geroofd en omgesmolten. De tiara's uit de 19e en 20e eeuw worden bewaard in de Pauselijke Sacristie.

De meeste tiara's zijn, afgezien van stilistische verschillen, op klassieke wijze vormgegeven. Een daarbij uit de toon vallend en haast futuristisch ogend exemplaar, is de door de Milanese edelsmid Rino Creperio vervaardigde tiara, die het aartsbisdom Milaan aan paus Paulus VI schonk:




Ondanks dat Paulus VI het dragen van de tiara afschafte, hebben zijn opvolgers toch nog tiara's geschenk gekregen, die zij echter nooit hebben gedragen:





Afschaffing

Als laatste paus werd Paulus VI op 30 juni 1963 met de tiara gekroond. Na een plechtige oosterse liturgieviering op 13 november 1964 legde hij zijn tiara echter op het altaar om hem daarna aan de Amerikaanse katholieken te schenken als dank voor de hulp bij de wederopbouw van Europa na de Tweede Wereldoorlog.

Na een tournee door de Verenigde Staten werd deze tiara uiteindelijk definitief tentoongesteld in het Nationaal Heiligdom van de Onbevlekte Ontvangenis in Washington DC, alwaar op verzoek van Paulus VI alle giften ten bate van de armen zullen worden aangewend.


Geschiedenis

De tiara is waarschijnlijk voortgekomen uit een witte muts in de vorm van een suikerbrood (camelaucum of phrygium) die afkomstig was uit het Oosten. Een eerste kroon rondom deze muts verscheen eerstmaals tussen de 9e en de 11e eeuw, mogelijk omdat de Pausen in die tijd ook wereldlijke macht verkregen.




De tweede kroon werd door paus Bonifatius VIII (1294-1303) toegevoegd en de derde tenslotte door paus Benedictus XI (1303-1304) of Clemens V (1305-1314). Sindsdien is de tiara met drie kronen het symbool van de pauselijke soevereiniteit en waardigheid.

De pauselijke draagstoel (It.: sedia gestatoria) werd gebruikt wanneer de Paus zich in plechtige processie naar en van de Sint-Pietersbasiliek begaf. De draagstoel werd gedragen door 16 pauselijke dragers (sediari pontifici), die zorgvuldig werden gekozen uit de velen die deze eervolle functie begeerden.




Geschiedenis

Het op een draagstoel vervoeren van daarmee letterlijk hooggeplaatste personen stamt reeds uit de late oudheid en is ook door de pausen overgenomen. In de middeleeuwen Voor langere afstanden reed de paus, zoals alle toenmalige hoogwaardigheidsbekleders, te paard. Dat was toen tegelijk het meest comfortabele en snelle vervoermiddel.

Nadat rond 1700 rijtuigen een verende ophanging kregen, werden ook deze vervoermiddelen waardig en comfortabel genoeg om de Paus te vervoeren. Al gauw werden zulke rijtuigen en koetsen steeds luxer, rijker en fraaier uitgevoerd. Omdat de Pausen tussen 1870 en 1929 het Vaticaan niet verlieten, werden in die tijd noch koetsen, noch auto's gebruikt. Slechts voor korte processies bleef de pauselijke draagstoel in gebruik.

Paus Johannes Paulus I is de laatste Paus geweest die, hoewel hij eigenlijk niet van zulke persoonsverheerlijking hield, zich ootmoedig tot het gebruik van de sedia gestatoria liet verleiden. Zijn opvolger Johannes Paulus II heeft de draagstoel niet meer gebruikt. Hij was bij zijn keuze jong genoeg om vlot te lopen en bovendien maakte zijn grote charisma een verheven positie overbodig.


Waaiers

Bij plechtige processies in de draagstoel werd de Paus vergezeld van twee grote waaiers (It.: flabelli) voorzien van witte struisvogelveren. Deze waaiers waren een voorrecht van de Paus en zijn uitvergrote liturgische waaiers, die oorspronkelijk werden gebruikt om vliegen e.d. bij de offergaven weg te houden en tevens op het neerdalen van de Heilige Geest te duiden.

Allengs bleef alleen de symbolische betekenis over en werden de waaiers steeds groter en steeds rijker versierd. In het gevolg van de Paus konden de waaiers ook dienst doen om hem koelte toe te wuiven, zoals nog steeds gebruikelijk is bij Aziatische en Afrikaanse vorsten. In het kader van de algehele versobering schafte paus Paulus VI ook deze waaiers af.


Baldakijn

Wanneer de Paus in de draagstoel werd voortgedragen, dan werd boven hem een rijkversierd baldakijn gehouden. Zo'n baldakijn is een vroeg-middeleeuws waardigheidsteken dat waarschijnlijk uit het Byzantijnse rijk afkomstig is en dat voor de Paus gedurende eeuwenlang in gebruik is gebleven, totdat het samen met de draagstoel en de waaiers werd afgeschaft.


Rijdend platform

In zijn latere jaren ging het lopen paus Johannes Paulus II dermate moeilijk af, dat een speciaal rijdend platformpje werd gemaakt dat werd voortgeduwd door twee kamerheren. Hierop kon Johannes Paulus staand of zittend over wat grotere afstanden worden verplaatst. Dit platform werd in 2012 ook door zijn opvolger Benedictus XVI gebruikt, toen ook hij moeilijker ging lopen:




Niet lang daarna werd voor Benedictus XVI een nieuw platform gemaakt, in de klassieke stijl die paste bij de traditionele gewaden en gebruiken die deze paus weer in de pauselijke liturgie terugbracht. Met het rode fluweel en de goudkleurige ornamenten kreeg dit platform ook weer iets van de grandeur van de oude Sedia Gestatoria:




In contrast daarmee koos paus Franciscus voor een alledaagse rolstoel toen hij door knieproblemen moeilijker ging lopen. Dit gebeurde voor het eerst tijdens een bijeenkomst in mei 2022 en sindsdien maakt hij ook tijdens grote vieringen zoals die met Pasen en Kerst van deze rolstoel gebruik.