De Paus is niet alleen het hoofd van de Rooms-Katholieke Kerk, maar ook van 23 met Rome geünieerde Oosterse Kerken.




De Oosterse Katholieke Kerken zijn geloofsgemeenschappen die oorspronkelijk deel uitmaakten van de Oosterse Kerken, maar die de band met de Paus hersteld hebben. Daarom worden deze gemeenschappen ook wel de geünieerde Kerken genoemd.


Herkomst

Voor een beter begrip van de tamelijk complexe situatie van de Oosterse Katholieke Kerken hier een kort overzicht van hun ontstaansgeschiedenis:

- Na het Concilie van Efeze in 431 ontstonden de Nestoriaanse Kerken. Hieruit komen de Chaldeeuwse en de Syro-Malabaarse Katholieke Kerken voort.

- Na het Concilie van Chalcedon in 451 ontstonden de Oriëntaals-Orthodoxe Kerken. Hieruit komen de Armeense, Eritreese, Ethiopische, Koptische, Malankaarse en Syrische Katholieke Kerken voort.

- Na het Oosters Schisma in 1054 ontstonden de Oosters-Orthodoxe Kerken. Hieruit komen alle overige Oosters-Katholieke Kerken voort, die ook wel de Grieks-Katholieke Kerken genoemd worden.


Aantallen

De Oosterse Katholieke Kerken omvatten in totaal ca. 18 miljoen gelovigen, een aantal dat overeenkomt met ongeveer 2% van het totaal aantal Rooms-Katholieken en ongeveer 10% van de Oosterse Christenen.

Overzicht van de Oosterse Katholieke Kerken, ingedeeld naar organisatievorm:



Structuur

Alle Oosterse Katholieke Kerken hebben een vergelijkbare hiërarchische structuur als de Rooms-Katholieke Kerk, zij het dat de benoeming van bisschoppen en andere belangrijke besluiten niet door de Paus of de patriarch genomen worden, maar door de bisschoppensynode van de betreffende Kerk.

De bisdommen in de Oosterse Katholieke Kerken heten, net als in de Oosterse Orthodoxe Kerken, eparchiën, de bisschoppen eparchen. Een Oosters bisdom buiten het oorspronkelijke verspreidingsgebied heet een exarchaat, de bisschop is dan een exarch.




Congregatie voor de Oosterse Kerken

Alle zaken aangaande de Oosterse Kerken die onder verantwoordelijkheid of bevoegdheid van de Paus vallen, worden in Rome behandeld door de Congregatie voor de Oosterse Kerken, waar de patriarchen en de grootaartsbisschoppen van deze Kerken van ambtswege lid van zijn.

De congregatie onderhoudt het contact met de Oosterse Katholieke Kerken en heeft het exclusieve kerkelijke gezag in de landen waar gelovigen van deze Kerken te vinden zijn, te weten: Afghanistan, zuidelijk Albanië, Bulgarije, Cyprus, Egypte, Eritrea en noordelijk Ethiopië, Griekenland, Iran, Irak, Israël, Jordanië, Libanon, de Palestijnse gebieden, Syrië en Turkije.


Kerkelijk recht

Kerkrechtelijk worden de zaken van de Oosterse Katholieke Kerken geregeld door het Canoniek Wetboek voor de Oosterse Kerken (Lat.: Codex Canonum Ecclesiarum Orientalium), zoals door paus Johannes Paulus II gepromulgeerd op 18 oktober 1990 en in werking getreden op 1 oktober 1991.

- Diverse vertalingen van het Wetboek voor de Oosterse Kerken

Anders dan de Rooms-Katholieke Kerk, die als geheel de Latijnse ritus hanteert, volgen de Oosterse Katholieke Kerken voor hun liturgische vieringen verschillende riten, te weten:


De Kerken die de Byzantijnse oftewel Griekse ritus volgen, gebruiken om die reden ook wel de aanduiding 'Grieks' in hun naam, zoals de Oekraïens Grieks-Katholieke Kerk.




Liturgische taal

Naast de verschillende riten hanteren de Oosterse Kerken ook verschillende talen voor het vieren van hun liturgie. Vaak is dat de eigen landstaal, maar soms gaat het ook om zeer oude talen, die alleen nog voor de betreffende liturgie worden gebruikt, zoals het Oud-Kerkslavisch en het klassieke Oud/Oostssyrisch.


Teken van eenheid

Tijdens de meest plechtige door de Paus gecelebreerde eucharistievieringen wordt het evangelie zowel in het Latijn als in het Grieks gezongen. Dit laatste gebeurt door een diaken uit één van de Oosterse Katholieke Kerken, als teken van eenheid met de Kerk van Rome.

Hiermee wordt uitgedrukt dat de Kerk de tradities van het oosten en het westen in zich verenigd. Bovendien is het een gebaar van goede wil richting de Oosterse Orthodoxe Kerken. Dit gebruik is één van de weinige rituelen waardoor een pausmis zich nog onderscheidt van een gewone, door een bisschop opgedragen mis.

Als blijk van de verbondenheid met het Pausschap nemen de patriarchen en bisschoppen van de Oosterse Katholieke Kerken deel aan de uitvaartmis voor een overleden Paus.