Met de Italiaanse term Sede Vacante (Lat.: Sedisvacatio, ook wel Interregnum) wordt de periode aangeduid waarin de Zetel van Petrus vacant is: van het moment van het overlijden of aftreden van de Paus tot aan het moment dat er een nieuwe Paus gekozen is. De periode tussen het overlijden of het aftreden en het begin van het Conclaaf wordt het Preconclaaf genoemd.


Bestuur

Tijdens een Sede Vacante worden de noodzakelijke zaken geregeld door de Camerlengo, de Apostolische Kamer en het College van Kardinalen. De rolverdeling zou ruwweg als volgt kunnen worden gekarakteriseert: het College van kardinalen fungeert als parlement met de Deken als voorzitter, de Apostolische Kamer als een dagelijks bestuur en de Camerlengo als voorzitter daarvan.


Regels

De regels en procedures voor de tijd van de Sede Vacante, alsmede voor de verkiezing van een nieuwe Paus, zijn te vinden in de volgende documenten:

Het verloop van de gebeurtenissen tijden de Sede Vacante kan in vier periodes worden ingedeeld, lopend van het oude pontificaat, via het preconclaaf en het conclaaf, naar het nieuwe pontificaat:



Dag van het overlijden (of aftreden) van de Paus

De Camerlengo stelt officieel het overlijden vast en laat via de kardinaal-vicaris van Rome en de deken van het College van Kardinalen de stad en de wereld informeren. Tevens zorgt hij voor het verzegelen van de pauselijke vertrekken en het vernietigen van de pauselijke ring en zegels.



Op de 1e dag: opbaring in de Sala Clementina

Aldaar kunnen de prelaten van de Curie en andere medewerkers van het Vaticaan de overleden Paus de laatste eer bewijzen.

Tevens: Begin van de negen dagen (Lat.: Novemdiales) na de uitvaart en bijzetting van de overleden Paus. Dit zijn de officiële rouwdagen waarop in de Sint Pieter iedere dag een mis voor het zieleheil van de overleden Paus wordt opgedragen.

Op de 2e - 3e dag: overbrenging naar Sint-Pieter

Dit geschiedt in plechtige processie met deelneming van alle aanwezige kardinalen, prelaten en andere functionarissen.

Tevens: eerste Algemene Congregatie van het College van Kardinalen.

Op de 4e - 6e dag: uitvaartplechtigheid

Deze plechtigheid wordt gehouden op het plein voor de Sint-Pietersbasiliek, waar de deken van het College van Kardinalen in aanwezigheid van vorsten, staatshoofden, regeringsleiders en gelovigen van over de hele wereld de plechtige uitvaartmis celebreert. De liturgische kleur daarbij is rood. Aansluitend wordt het lichaam van de overleden Paus in de crypte onder de Basiliek bijgezet.



Op de 15e - 20e dag: begin van het Conclaaf

Na een speciale Mis voor het kiezen van de Paus (Lat.: Pro Eligendo Papa) in de Sint-Pietersbasiliek, verzamelen de kiesgerechtigde kardinalen zich voor een gebed in de Capella Paolina (in 2005 was deze in restauratie en kwamen de kardinalen bijeen in de Zaal der Zegeningen). Vandaaruit gaan zij dan, onder het zingen van de litanie van alle heiligen, in plechtige processie via de Sala Regia naar de Sixtijnse Kapel.

Vervolgens wordt de Sixtijnse Kapel afgesloten en zullen ook de kardinalen in volledige afzondering van de buitenwereld blijven, totdat er een nieuwe paus gekozen is.

Vroeger verbleven de kardinalen hiertoe in kleine cellen onder en rondom de Sixtijnse Kapel, maar sinds het conclaaf van 2005 kunnen zij terecht in het meer comfortabele Domus Sanctae Marthae met ruim 120 kamers. Omdat dit nieuwe gastenverblijf aan de andere kant van de Sint Pieter ligt, worden de kardinalen vandaaruit per bus naar de Sixtijnse Kapel en weer terug gebracht.




Op de eerste dag vindt er een eerste stemronde plaats, en op elke volgende dag vier stemronden: twee 's ochtends en twee 's middags, waarbij elke kardinaal 1 stem uitbrengt. Is er na drie dagen nog geen nieuwe paus gekozen, dan volgt een rustdag voor bezinning en gebed.






Zolang er nog geen kandidaat is met een 2/3 meerderheid van de stemmen, worden de stembriefjes zodanig verbrand dat er zwarte rook uit de schoorsteen van de Sixtijnse kapel komt.



De kardinaal die als eerste minimaal 2/3 van de stemmen krijgt is de nieuwe Paus, zodra hij de vraag van de deken van het College van Kardinalen "Acceptasne electionem de te canonice factam in Summum Pontificem?" ("Accepteert U Uw canonieke uitverkiezing tot hoogste opperherder?") met "Accepto" beantwoordt. Vervolgens maakt de nieuwgekozen Paus bekend onder welke naam hij zijn ambt wenst te vervullen.

De stembiljetten worden nu zodanig verbrand dat ze witte rook opleveren, hetgeen voor de wachtende menigte buiten het teken is dat er een nieuwe Paus gekozen is. Om hierover geen misverstand te laten bestaan worden sinds 2005 bovendien de klokken van de Sint Pieter geluid.



De nieuwgekozen paus gaat nu via een klein deurtje in de achterwand naar de pauselijke sacristie, die ook wel de "Kamer der Tranen" (It.: Stanza delle Lacrime) genoemd wordt. Daar ligt voor hem de pauselijke kledij in drie verschillende maten klaar: witte soutane, rochet, rode schoudermantel en staatsiestola, alsmede bijpassende schoenen en een ceremonieel borstkruis.




Vervolgens gaat de nieuwgekozen Paus terug naar de Sixtijnse Kapel, waar alle kardinalen hem één voor één trouw beloven.




Tenslotte gaat de nieuwe Paus, gekleed in de pauselijke koorkledij, naar de middenloggia van de Sint-Pietersbasiliek, waar hij tevoren door de kardinaal-protodiaken is aangekondigd met de beroemde woorden:



In 2005 werden deze woorden voorafgegaan door de begroeting "Dierbare broeders en zusters" in vijf talen. Na een korte toespraak, voor het eerst gehouden door paus Johannes Paulus II in 1978, zal de nieuwgekozen Paus tenslotte zijn eerste zegen Urbi et Orbi uitspreken.

Alle bijzondere taken en bevoegdheden van de Camerlengo en van het College van Kardinalen zijn per direct beëindigd.

Beschrijving

Een baldakijn (Lat.: Conopeum, It.: Ombrellino) in de vorm van een half geopende parasol met gerende banen van rood en geel (goud) en een geschulpte rand van dezelfde kleuren in tegengestelde schikking met een staf van goud, waaroverheen twee schuingekruiste sleutels, de één van zilver de ander van goud, bijeengehouden door een rood koord.


Symboliek

In het Sede Vacante-embleem staan de schuingekruiste sleutels voor de pauselijke bevoegdheden, die immers bij de dood van de Paus niet ophouden, maar alleen korte tijd niet uitgeoefend worden. De wereldlijke bevoegdheden, die gedurende die tijd door de Camerlengo worden uitgeoefend, worden van oudsher gesymboliseerd door het baldakijn, dat, zoals het in dit embleem geplaatst is, als het ware beschutting biedt aan de sleutels van het geestelijke gezag.


Gebruik

Het baldakijn met de sleutels wordt tijdens de Sede Vacante gebruikt door de Camerlengo, de Apostolische Kamer, het College van Kardinalen, alsmede door enkele andere pauselijke instituten, en niet in de laatste plaats ter tijdelijke vervanging van het pauselijke embleem met de tiara.


Geschiedenis

Het baldakijn in de vorm van een parasol werd in het nabije en verre Oosten al in zeer oude tijden gebruikt om heersers tegen de zon of de regen te beschutten. Ook los van dit doel, werd het baldakijn later vóór de heerser uit gedragen als symbolisch teken van zijn waardigheid.

Dit is hoogstwaarschijnlijk ook de oorsprong van het baldakijn dat onder de latijnse naam conopeum één van de twee eretekenen is, die verleend worden aan tot basiliek verheven kerken, namelijk om aldaar gereed te worden gehouden om de Paus op waardige wijze te kunnen ontvangen.

In de westerse iconografie komt het baldakijn met deze betekenis al in de voor-heraldische tijd voor, bijvoorbeeld op het bekende fresco waarop wordt uitgebeeld dat de Romeinse keizer Constantijn wereldlijke macht aan de Paus overdraagt. Als heraldisch wapenfiguur verschijnt het baldakijn pas in de 15e eeuw, en als symbool voor de Sede Vacante voor het eerst tijdens het Interregnum van 1521.

Kardinaal Farrell

Huidige Camerlengo: Z.Em. Kevin kardinaal Farrell (sinds 2019)


De Camerlengo van de H. Roomse Kerk is het hoofd van de Apostolische Kamer, die tijdens de Sede Vacante de wereldlijke rechten en goederen van het Pausschap beheert.

De Camerlengo is dus nadrukkelijk geen "tussenpaus", want hij krijgt niet de beschikking over de kerkelijke en geestelijke bevoegdheden die aan de Paus toekomen.


Vaststelling van het overlijden

Direct na het overlijden van de Paus is het de taak van de Camerlengo om, in het bijzijn van de pauselijke ceremoniemeester, de leden, de secretaris en de kanselier van de Apostolische Kamer, officieel de dood van de Paus vast te stellen.

Bij het overlijden van paus Johannes Paulus I in 1978 gebeurde dat nog door middel van een eeuwenoud ritueel waarbij met een zilveren hamertje driemaal op het voorhoofd van de Paus werd getikt en in het Latijn de vraag "[naam] zijt gij dood?" ("[naam] dormisne?") werd gesteld.

Wanneer geen antwoord kwam verklaarde de Camerlengo met de formule "Vere Papa [naam] mortuus est" ("Paus [naam] is waarlijk dood") dat de Paus dood was. Dit feit werd dan door de kanselier van de Apostolische Kamer in een officiële overlijdensakte vastgelegd.

Na het overlijden van paus Johannes Paulus II op 2 april 2005 schijnt het tikken met het hamertje achterwege te zijn gelaten en heeft de Camerlengo volstaan met het roepen van de doopnaam van de Paus.


Bekendmaking van het overlijden

Het bericht van de dood van de Paus wordt door de Camerlengo doorgegeven aan de kardinaal-vicaris van de stad Rome, die dit bericht dan aan de bevolking van de stad meedeelt. Ook geeft de Camerlengo het bericht door aan de deken van het College van Kardinalen, die de kardinalen in kennis stelt en hen oproept zich naar Rome te begeven. Via moderne mediakanalen zal het bericht van het overlijden van de Paus hen echter al eerder bereiken dan via deze traditionele weg.


Verbreking van de zegels

Voorts neemt de Camerlengo de vissersring van de hand van de Paus, die hij samen met de zegelstempels (voor het pauselijke inktzegel, voor een kleiner en een groter reliëfzegel en voor het loden bulzegel) in de eerstvolgende volledige vergadering van de Kardinalen onbruikbaar maakt door er een kruis in te kerven.


Verzegeling

Nadat eerst de privébezittingen van de overleden Paus verwijderd zijn, verzegelt de Camerlengo eerst de pauselijke slaapkamer en de pauselijke werkkamer, zodat het huispersoneel nog tot de dag van de bijzetting, wanneer het gehele pauselijke appartement verzegelt wordt, de tijd heeft om te vertrekken. Vervolgens neemt de Camerlengo ook symbolisch bezit van het Apostolisch Paleis in Vaticaanstad, het Paleis bij de Sint Jan van Lateranen en de pauselijke zomerresidentie in Castel Gandolfo.




Benoeming

De Camerlengo wordt voor het leven benoemd door de Paus. Samen met de kardinaal-vicaris van Rome en de Groot-Penitencier, is de Camerlengo de enige curieprelaat die na het aftreden of overlijden van de Paus in functie blijft. Alle overige kardinalen zijn vanaf dat moment van rechtswege van hun functies ontheven.


Wapen en andere rechten

Voor de duur van de Sede Vacante mag de Camerlengo zijn persoonlijke wapen combineren met het embleem van de Sede Vacante. Ook mag hij munten laten slaan en postzegels laten uitgeven met daarop zijn eigen, met het Sede Vacante-embleem gecombineerde wapen.




Geschiedenis
- Zie bij de Apostolische Kamer.

Kardinaal Farrell

Camerlengo: Z.Em. Kevin kardinaal Farrell (sinds 2019)

Vice-Camerlengo: Mgr. Ilson de Jesus Montanari

Auditeur-generaal: Mgr. Giuseppe Sciacca

Kanselier: Dr. Antonio Di Iorio


De Apostolische Kamer staat onder leiding van de Camerlengo van de H. Roomse Kerk. Hij wordt bijgestaan door de vice-camerlengo, de kanselier en secretaris en de auditeur-generaal. De functie van thesaurier-generaal is sinds 1993 niet meer ingevuld.

Naast deze funtionarissen telt de Apostolische Kamer nog een zevental prelaten onder leiding van een deken. Deze laatste functie werd van 1995 t/m 2009 vervuld door mgr. Karel Kasteel, die daarmee in die tijd de hoogstgeplaatste Nederlander bij de Heilige Stoel was.

De Camerlengo is altijd een kardinaal, de overige functionarissen zijn priesters met gelijke rang en voorrechten als de apostolische protonotarissen de numero.




Taak

De Apostolische Kamer beheert tijdens de periode tussen het aftreden of het overlijden van de Paus en de keuze van een nieuwe Paus, de wereldlijke goederen en rechten van het Pausschap.


Kledij

De Camerlengo is altijd een kardinaal en gaat dan ook gekleed in de bij dat ambt horende kledij.

De overige functionarissen van de Apostolische Kamer dragen, overeenkomstig hun rang van apostolisch protonotaris de numero, als koorkledij een paarse soutane met rochet en daaroverheen een paarse mantelletta (een halflang mouwloos bovenkleed), met als hoofddeksel een zwarte biretta met rode pompoen. Op grond hiervan worden zij tot de zogeheten prelates di mantelletta gerekend.


Geschiedenis

De Apostolische Kamer komt voort uit de reeds in de 11e eeuw bestaande Pauselijke Schatkamer (Lat: Camera Thesauria), die aanvankelijk alleen de schatkist in het Pauselijk Paleis beheerde, maar al spoedig het hele financiële beheer van de inkomsten, giften en pauselijke domeinen, alsmede de uitgave van aalmoezen door de aartsdiaken omvatte.

Paus Gregorius VII stelde een kamerheer (It.: Camerlengo) aan als hoofd van de Apostolische Kamer, die vanaf begin 13e eeuw verantwoordelijk werd voor het beheer van het pauselijke hof en het personeel van de Curie. Paus Gregorius X bepaalde in 1274 dat de Camerlengo bij de dood van de Paus niet hoeft af te treden, zoals wel alle overige hoge curie-functionarissen dat moeten doen.

Met het einde van de Kerkelijke Staten in 1870 verloor de Apostolische Kamer haar functie, maar Paus Pius X reorganiseerde haar en gaf haar de huidige bevoegdheden, die alleen voor de tijd van het Interregnum gelden.

Het College van Kardinalen heeft tijdens een Sede Vacante enkele bijzondere taken en bevoegdheden, met als belangrijkste het voorbereiden van het kiezen van een nieuwe Paus.

Daarnaast worden door dit College ook de kerkelijke en geestelijke zaken geregeld, maar alleen voor zover ze geen uitstel dulden. Het College heeft uitdrukkelijk niet de bevoegdheid om te beschikken over zaken die aan de Paus zijn voorbehouden.

Door voorgaande Pausen uitgevaardigde wetten en regels mogen dan ook op geen enkele wijze worden aangepast of gewijzigd (Lat.: sede vacante nihil innovetur).


Taken

Concreet moet het College van Kardinalen tijdens een Sede Vacante de volgende dingen regelen:


Vergaderwijze

Er zijn twee manieren waarop het College van Kardinalen bijeenkomt:

1. In Algemene Congregatie, waaraan alle aanwezige kardinalen, behalve diegenen die ouder zijn dan 80, moeten deelnemen. de Algemene Congregatie staat onder voorzitterschap van de kardinaal-deken en vond volgens de traditie plaats in de Sala Bologna van het Apostolisch Paleis, maar wordt tegewoordig, vanwege het grote aantal deelnemende kardinalen, gehouden in de Synodezaal van de Aula Paulus VI.

2. In Bijzondere Congregatie, bestaande uit de Camerlengo, bijgestaan door drie, door het lot bepaalde kardinaal-assistenten (telkens één kardinaal-diaken, één kardinaal-priester en één kardinaal-bisschop), die elke drie dagen vervangen worden. Bijzondere Congregaties mogen slechts ondergeschikte onderwerpen behandelen.



Geheimhouding

Tijdens de eerste Algemene Congregatie ontvangen alle kardinalen een exemplaar van de apostolische constitutie Universi Dominici Gregis, welke tevens hardop wordt voorgelezen. Vervolgens leggen alle aanwezige kardinalen een eed af waarbij ze beloven deze constitutie strikt te zullen naleven en uitvoeren en absolute geheimhouding te betrachten inzake alles wat op enigerlei wijze verband houdt met de keuze van een nieuwe Paus.

9 oktober:
Paus Pius XII overlijdt op 82-jarige leeftijd in de zomerresidentie te Castel Gandolfo, na een pontificaat van 19 jaar.

Camerlengo: Z.Em. Benedetto kardinaal Aloisi-Masella

25 oktober:
Begin van het Conclaaf, waaraan 52 kardinalen deelnemen.

28 oktober:
Na 11 stemronden wordt de 76-jarige patriarch van Venetië, Angelo kardinaal Roncalli, gekozen tot 261e Paus, waarna hij de naam Johannes XXIII aanneemt.

3 juni:
Paus Johannes XXIII overlijdt op 81-jarige leeftijd in het pauselijk appartement in het Apostolisch Paleis, na een pontificaat van 5 jaar.

Camerlengo: Z.Em. Benedetto kardinaal Aloisi-Masella

Postzegel uitgegeven tijdens de Sede Vacante van 1963

19 juni:
Begin van het Conclaaf, waaraan 78 kardinalen deelnemen.

21 juni:
Met 58 van de 78 stemmen wordt de 65-jarige aartsbisschop van Milaan, Giovanni kardinaal Montini, gekozen tot 262e Paus, waarna hij de naam Paulus VI aanneemt.

6 augustus:
Paus Paulus VI overlijdt op 80-jarige leeftijd in de zomerresidentie te Castel Gandolfo, na een pontificaat van 15 jaar.

Camerlengo: Z.Em. Jean-Marie kardinaal Villot


12 augustus:
Uitvaartmis op het Sint-Pietersplein en aansluitend bijzetting van het lichaam van paus Paulus VI in de crypte onder de Sint-Pietersbasiliek.

25 augustus:
Begin van het Conclaaf, waaraan 111 kardinalen deelnemen.

26 augustus:
Met 99 van de 111 stemmen wordt de 65-jarige patriarch van Venetië, Albino kardinaal Luciani, gekozen tot 263e Paus, waarna hij de naam Johannes Paulus I aannneemt.

28 september:
Paus Johannes Paulus I overlijdt op 65-jarige leeftijd in het pauselijk appartement in het Apostolisch Paleis, na een pontificaat van slechts 33 dagen.

Camerlengo: Z.Em. Jean-Marie kardinaal Villot

Voor- en achterzijde van een munt, geslagen op naam van de Camerlengo tijdens de Sede Vacante van 1978

4 oktober:
Uitvaartmis op het Sint-Pietersplein en aansluitend bijzetting van het lichaam van paus Johannes Paulus I in de crypte onder de Sint-Pietersbasiliek.

15 oktober:
Begin van het Conclaaf, waaraan 111 kardinalen deelnemen.

16 oktober:
Na 8 stemronden wordt met 103 van de 111 stemmen de 58-jarige aartsbisschop van Krakau, Karol kardinaal Wojtyla, gekozen tot 264e Paus, waarna hij de naam Johannes Paulus II aannneemt.

2 april:
Paus Johannes Paulus II overlijdt op 84-jarige leeftijd in het pauselijk appartement in het Apostolisch Paleis, na een pontificaat van ruim 26 jaar.

Camerlengo: Z.Em. Edoardo kardinaal Martínez Somalo

8 april:
Uitvaartmis op het Sint-Pietersplein en aansluitend bijzetting van het lichaam van paus Johannes Paulus II in de crypte onder de Sint-Pietersbasiliek.

Postzegels uitgegeven tijdens de Sede Vacante van 2005

18 april:
Begin van het Conclaaf, waaraan 115 kardinalen uit 52 verschillende landen deelnemen.

19 april:
Na slechts 4 stemronden wordt de 78-jarige Prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer en Deken van het College van Kardinalen, Joseph kardinaal Ratzinger, gekozen tot 265e Paus, waarna hij de naam Benedictus XVI aanneemt.

28 februari:
Paus Benedictus XVI doet op 85-jarige leeftijd afstand van zijn ambt, na een pontificaat van bijna 8 jaar.

Camerlengo: Z.Em. Tarcisio kardinaal Bertone

Postzegel uitgegeven tijdens de Sede Vacante van 2013

12 maart:
Begin van het Conclaaf, waaraan 115 kardinalen uit 51 verschillende landen deelnemen.

13 maart:
Na 5 stemronden wordt de 76-jarige aartsbisschop van Buenos Aires, Jorge Mario kardinaal Bergoglio SJ, gekozen tot 266e Paus, waarna hij de naam Franciscus aanneemt.