Het Heilig Jaar is een bijzondere periode van genade voor de gehele Rooms-Katholieke Kerk die uit de Joodse traditie is overgenomen.




► Het eerstvolgende gewone Heilig Jaar zal in 2025 zijn.

► Het volgende buitengewone Heilig Jaar kan in 2033 plaatsvinden.


Volgens de Joodse Wet van Mozes moest elk vijftigste jaar een zogeheten Jubeljaar gevierd worden, waarin schulden moesten worden kwijtgescholden, geleende zaken worden teruggegeven en slaven worden bevrijd. Dit alles in het teken van verzoening, zowel tussen God en de mensen, als tussen mensen onderling.

Opening en sluiting

Een Heilig Jaar wordt geopend op de eerste zondag van de Advent, het begin van het Kerkelijk Jaar, dat begint aan het eind van het kalenderjaar, en wordt afgesloten op de laatste zondag van het Kerkelijk Jaar, het feest Christus Koning van het Heelal.

De opening van een Heilig Jaar geschiedt sinds de 16e eeuw door het openen van de Heilige Deur in de Sint-Pietersbasiliek, gevolgd door eenzelfde handeling in de overige drie aartsbasilieken in de stad Rome. Het Heilig Jaar wordt gesloten door het weer plechtig sluiten van deze deuren.




De Heilige Deuren

Van oudsher zijn er vier Heilige Deuren in Rome, namelijk in de vier Basilicae Maiores:

- de Sint-Pietersbasiliek
- de aartsbasiliek Sint-Jan van Lateranen
- de basiliek Sint-Paulus buiten de Muren
- de basiliek Sint-Maria de Meerdere

Naast deze oorspronkelijke Heilige Deuren zijn er nog vier andere Heilige Deuren, waaronder drie van zeer recente datum, namelijk in:

- de kathedraal van Santiago de Compostela (sinds 1178)
- het heiligdom van de pastoor van Ars (sinds 2007)
- de kapel van de pauselijke universiteit Santo Tomas in Manila (sinds 2010)
- de O.L.Vrouwe-kathedraal in Quebec (sinds 2013)

Voor het Heilig Jaar van Barmhartigheid in 2016 verleende paus Franciscus aan alle bisscoppen het tijdelijke privilege om in hun bisdom ook een heilige deur aan te wijzen en plechtig te openen. Een dergelijke heilige deur was doorgaans in de kathedraal, maar een bisschop kon ook deuren in andere belangrijke kerken of heiligdommen aanwijzen.




Opening en sluiting van de Heilige Deuren

Aanvankelijk was de Heilige Deur in de Sint-Pietersbasiliek geen echte deur, maar een dichtgemetselde deuropening, die na drie ceremoniële slagen met een telkens speciaal voor die gelegenheid vervaardigd hamertje, werd afgebroken.

Bij de sluiting van het Heilig Jaar werd deze deur weer dichtgemetseld, waarbij de Paus met een wederom speciaal vervaardigde troffel een eerste, fraai uitgevoerde baksteen metselde.

Het Heilig Jaar 1975 werd echter niet meer op deze wijze afgesloten, maar door het plechtig sluiten van een bronzen poort, die in 1949 was vervaardigd door de Italiaanse kunstenaar Vico Consorti.




Tijdens de hamerslagen spreekt de Paus de woorden van de psalmist: Aperite mihi portas iustitiae (vert.: Opent mij de poorten der gerechtigheid), waarmee meteen de symboliek van het openen en vervolgens doorgaan van de Heilige Deur wordt verklaard: namelijk als het binnengaan in Gods Genade en Gerechtigheid, want zoals Christus zegt in Johannes 10, 9: "Ik ben de deur; wie door mij binnengaat zal gered worden".

Nadat de Heilige Deur geopend is, knielt de Paus neer op de drempel, spreekt een kort gebed uit en gaat vervolgens door de poort de kerk binnen. Onderwijl wordt een plechtig Te Deum laudamus gezongen.

Opvallend was dat in het Heilig Jaar 1983 paus Johannes Paulus II bij die gelegenheid in plaats van de gebruikelijke pauselijke kruisstaf eenmalig een staf hanteerde met een drie-armig kruis, ook wel bekend als het pauselijk kruis:




Jubileumaflaat

Tijdens een Heilig Jaar kunnen gelovigen een volle (volledige) aflaat verkrijgen, dat wil zeggen kwijtschelding van alle straffen voor begane zonden. De standaardvoorwaarden hiervoor zijn: te biecht gaan, ter communie gaan, het afzweren van de zonde en het bidden voor de Paus.

Aanvullende voorwaarden worden in een aparte pauselijke bul bepaald. Traditioneel ging het om een verplicht bezoek aan alle vier de aartsbasilieken in Rome, maar in het Heilig Jaar 2000 bracht paus Johannes Paulus II dat terug tot het door de Heilige Deur binnengaan van nog slechts één van de Romeinse aartsbasilieken.

Daarnaast werd ook aan elk bisdom de mogelijkheid geboden om een plaats, meestal de kathedraal, aan te wijzen waar ook gelovigen die niet naar Rome gingen de jubileumaflaat konden verwerven.

Gewone Heilige Jaren

De eerste viering van een Heilig Jaar in de christelijke tijd was in het jaar 1300, toen paus Bonifatius VIII, verwijzend naar de Joodse traditie, eerstmaals een Heilig Jaar afkondigde. Aanvankelijk werd elke 100 jaar, toen elke 50 jaar, en vanaf de 15e eeuw uiteindelijk elke 25 jaar een Heilig Jaar gevierd, zodat iedereen het tenminste één keer in zijn of haar leven kon meemaken.

Een Heilig Jaar werd meermalen gekenmerkt door een bijzondere (kerk)historische gebeurtenis. Zo werden tijdens het Heilig Jaar 1725 de Spaanse Trappen in Rome gebouwd en vond in 1750 voor het eerst de kruiswegprocessie in het Colosseum plaats.

In 1800 kon geen Heilig Jaar gevierd worden omdat in 1798 de Paus was afgezet en in de Kerkelijke Staten de Romeinse Republiek was uitgeroepen. Ook in 1850 was er geen Heilig Jaar, wederom na het uitroepen van een Romeinse Republiek, waardoor paus Pius IX in 1848 had moeten vluchten en pas in april 1850 weer kon terugkeren.

Tijdens het Heilig Jaar 1925 voerde paus Pius XI het feest van Christus Koning in en bij het volgende Heilig Jaar, dat van 1950, verkondigde paus Pius XII het dogma van de lichamelijke tenhemelopneming van Maria.




Buitengewone Heilige Jaren

Van april 1933 tot april 1934 werd voor het eerst een buitengewoon Heilig Jaar gevierd. Paus Pius XI wilde hiermee herdenken dat 1900 jaar geleden de kruisdood van Jezus Christus en daarmee de verlossing van de mensheid plaatsvond.

Paus Johannes Paulus II vierde van maart 1983 t/m Pasen 1984 wederom een buitengewoon Heilig Jaar ter gelegenheid van dat 1950 jaar geleden de Verlossing plaatsvond.


Mariajaren

Vergelijkbaar met een buitengewoon Heilige Jaar is het Mariajaar. Ook dit is tot nu toe slechts twee keer gevierd. Het eerste Mariajaar was 1953-1954 en was uitgeroepen door paus Pius XII als voorbereiding op de 100e verjaardag van het uitroepen van het dogma van de Onbevlekte Ontvangenis in 1854.

Het tweede Mariajaar was 1987-1988 en stond in het teken van de 70e verjaardag van de Mariaverschijningen in Fatima. Op 25 maart 1987 bracht de zeer aan Maria toegewijde paus Johannes Paulus II zijn encycliek Redemptoris Mater uit.

De grootste viering van een Heilig Jaar was die van het Jubileumjaar 2000, dat 20 eeuwen na Christus' geboorte de overgang naar een derde christelijk millennium inluidde. Dit jaar werd gevierd met een groot aantal plechtigheden, evenementen en herdenkingen die het ongekende aantal van 25 miljoen pelgrims naar de stad Rome brachten.

Dit Heilig Jaar begon toen paus Johannes Paulus II op Kerstavond 1999 de Heilige Deur van de Sint-Pietersbasiliek opende. Kort daarna werd het Heilig Jaar ook in Jeruzalem en Bethlehem in het Heilig Land plechtig geopend, dit vanuit het streven van deze paus naar eenheid onder de christenen en een gelovige dialoog met de andere godsdiensten.




Enkele hoogtepunten waren het bezoek dat Johannes Paulus II in februari bracht aan de berg Sinaï en zijn pelgrimsreis naar Jordanië, de Palestijnse gebieden en Israël in maart. Kort tevoren, op 12 maart 2000, had hij eerstmaals een plechtig Mea Culpa uitgesproken voor de fouten die de Kerk in het verleden begaan heeft. Later werd ook het derde geheim van Fatima bekend gemaakt.




Tot ergernis van het Vaticaan vond in juli de eerste WorldPride in Rome plaats, maar dit werd ruimschoots goedgemaakt met de internationale Wereldjongerendagen waar in augustus ruim 2 miljoen katholieke jongeren aan deelnamen. Het Heilig Jaar 2000 was verlengd tot 6 januari 2001 om daarmee het binnengaan in de 21e eeuw te vieren.

Buiten het ritme van de gewone en de buitengewone Heilige Jaren lag het Heilig Jaar van Barmhartigheid dat paus Franciscus op 13 maart 2015 had aangekondigd als gelegenheid voor de gelovigen om tot inkeer te komen en de grenzenloze barmhartigheid van God te ervaren. Het was het 27e Heilig Jaar in de geschiedenis.


Dit Heilig Jaar werd officieel geopend met de opening van de Heilige Deur van de Sint-Pieter op 8 december 2015, het hoogfeest van Maria's Onbevlekte Ontvangenis. Tevens was het die dag precies 50 jaar geleden dat het Tweede Vaticaans Concilie werd afgesloten. Voor het allereerst waren hierbij twee pausen aanwezig: naast paus Franciscus ook zijn afgetreden voorganger paus Benedictus XVI.

Geheel onverwacht had paus Franciscus echter al op 29 november de Heilige Deur geopend in de kathedraal van Bangui in de Centraal Afrikaanse Republiek, waar hij op dat moment op bezoek was als onderdeel van zijn reis door oostelijk Afrika.

Een andere bijzonderheid was dat er tijdens dit Heilig Jaar niet alleen plechtigheden in Rome waren, maar ook in bisdommen over de hele wereld. Dit was geheel in lijn met het streven van paus Franciscus om minder de nadruk te leggen op het Vaticaan als centrum van de Kerk. Tevens zorgde dit er voor dat er niet teveel pelgrims naar Rome zouden komen.




Het Heilig Jaar van Barmhartigheid werd afgesloten op 20 november 2016, het feest van Christus Koning van het Heelal, met het sluiten van de Heilige Deur in de Sint-Pietersbasiliek.

Volgens het tradtionele ritme waarbij elke 25 jaar een gewoon Heilig Jaar plaatsvindt, zal het eerstvolgende Heilig Jaar in 2025 zijn. Dat wordt het 28e Heilig Jaar in de geschiedenis van de Kerk en tevens is het dan 1700 jaar na het Concilie van Nicea in het jaar 325.

Al in 2022 werd bekendgemaakt dat het motto voor het Heilig Jaar 2025 zal luiden: Pelgrims van Hoop (Lat.: Peregrinantes in Spem) en werd een ontwerpwedstrijd voor het officiële logo gehouden.




Als voorbereiding op het Heilig Jaar heeft paus Franciscus 2024 uitgeroepen tot Jaar van Gebed. De pauselijke bul ter aankondiging van het Heilig Jaar werd op Hemelvaartsdag, 9 mei 2024, gepubliceerd onder de titel Spes Non Confundit (Hoop stelt niet teleur).

Het Heilig Jaar 2025 zal op 24 december 2024 beginnen met de plechtige opening van de Heilige Deur van de Sint-Pietersbasiliek en het zal eindigen op 6 januari 2026, het feest van Driekoningen