Katholiekendagen zijn regionale of landelijke manifestaties waarbij katholieke gelovigen en geestelijken samenkomen.




► Tegenwoordig worden alleen in Duitsland nog Katholiekendagen georganiseerd. De eerstvolgende vindt plaats in 2024 in Erfurt.


Oorsprong en opzet

De oorsprong van de katholiekendagen ligt in Duitsland, waar zelfbewuste maar pausgetrouwe lekengelovigen in 1848 de Piusvereine oprichtten, die niet lang daarna opgingen in de Katholische Verein Deutschlands. Deze kwam niet alleen in besloten vergaderingen bijeen, maar organiseerde ook bijeenkomsten voor andere geïnteresseerde katholieken.

Deze opzet werd overgenomen in andere landen, met name in de Duitstalige landen en Italië, waar sinds 1874 landelijke congressen georganiseerd werden door de Opera dei Congressi. Binnen deze organisatie ontstond echter een strijd tussen meer democratisch gezinde en conservatieve katholieken. Toen dit conflict onoplosbaar bleek hief paus Pius X de Opera in 1904 op.


Vergelijkbare manifestaties

Vergelijkbaar met de Katholiekendagen, maar dan op mondiaal niveau, zijn de Internationale Eucharistische Congressen die sinds 1881 om de zoveel jaar in telkens een andere stad in de wereld gehouden worden. Een letterlijk jongere variant zijn de Wereldjongerendagen die sinds 1986 plaatsvinden.

Diocesane katholiekendagen (1899-1940)

Eind 19e eeuw werden de Duitse katholiekendagen ook door Nederlandse gelovigen, waaronder priester-politicus Herman Schaepman, bezocht. Het inspireerde hen om ook in Nederland dergelijke bijeenkomsten te organiseren, maar dit werd aanvankelijk geen succes omdat de Utrechtse aartsbisschop Van de Wetering van en de Haarlemse bisschop Bottemanne er tegen waren.

Daarom kwamen er eerst in de drie zuidelijke bisdommen diocesane katholiekendagen en vanaf 1906 ook in het bisdom Haarlem. In het aartsbisdom werden pas vanaf 1916 regionale katholiekendagen gehouden. De doelstelling was overal hetzelfde, namelijk bevordering van de katholieke actie en behoud van de katholieke eenheid.


Landelijke katholiekendagen (1919-1939)

Als reactie op de dreiging van een socialistische revolutie werd van 23 t/m 25 september 1919 in Utrecht de eerste Nederlandse Katholiekendag (NKD) gehouden. Voor de organisatie hiervan was door baron mr. A.I.M.J. van Wijnbergen de Vereniging Nederlandse Katholiekendagen opgericht, bestaande uit 5 geestelijken en 5 leken uit de 5 Nederlandse bisdommen.



Aanvankelijk had de Nederlandse Katholiekendag een tamelijk elitair karakter, maar vanaf 1934 gingen ook de grote katholieke standsorganisaties meedoen en kregen manifestaties twee onderdelen: enerzijds een grote openluchtbijeenkomst met een defilé en een afsluitende pontificale hoogmis, anderzijds een bezinningsprogramma voor de katholieke intelligentsia.

Het was de bedoeling om elke drie jaar, telkens in een andere stad een landelijke katholiekendag te houden, alleen die van 1939 was al na twee jaar, om de 1200e sterfdag van Sint Willibrord te kunnen vieren:

- 1919: Utrecht
- 1922: Nijmegen
- 1925: 's-Gravenhage
- 1928: Maastricht
- 1931: Amsterdam
- 1934: 's-Hertogenbosch
- 1937: Utrecht
- 1939: Utrecht

De laatste diocesane katholiekendag vond plaats in Groningen, op 5 mei 1940, de dag van de Duitse inval. Na de Tweede Wereldoorlog bleek er geen animo meer voor katholiekendagen. De Vereniging Nederlandse Katholiekendagen werd in 1952 ontbonden en de resterende financiële middelen aangewend voor de viering van Honderd jaar Kromstaf.


Honderd jaar Kromstaf (1953)

De laatste massale manifestatie van het Rijke Roomse Leven in Nederland was de viering van "Honderd jaar Kromstaf" ter gelegenheid van het feit dat in 1853 de bisschoppelijke hiërarchie in Nederland hersteld was. De feestelijke bijeenkomst vond plaats op 17 mei 1953 in stadion De Galgenwaard in Utrecht.

Er was onder meer een historische kinderoptocht en een plechtige Eucharistieviering, die voor het eerst op de Nederlandse televisie werd uitgezonden.

Eregast was de Belgische aartsbisschop Jozef kardinaal Van Roey, die tevens optrad als speciaal gezant van paus Pius XII. Mede namens de zieke aartsbisschop van Utrecht, Johannes kardinaal De Jong, riep zijn opvolger Bernardus Alfrink op tot eenheid rondom het episcopaat.



De polarisatie (1985 - 2002)

In aanloop naar het bezoek van paus Johannes Paulus II aan Nederland vond op 8 mei 1985 op het Malieveld in Den Haag een manifestatie plaats van progressieve katholieken die zich nadien verenigden in de Acht Meibeweging. Deze organiseerde sindsdien elk jaar een landelijke manifestatie waar tussen de tien- en vijftienduizend mensen op af kwamen, maar waarvan de bisschoppen tot 1995 verre bleven.

Voor behoudende gelovigen werd in 1986 het Contact Rooms-Katholieken (CRK) opgericht, dat eveneens een jaarlijkse bijeenkomst, de CRK-dag, organiseerde. Daar waren de bisschoppen wel aanwezig en spraken meermalen ook curiekardinalen uit Rome.

De Acht Meibeweging hield haar laatste manifestatie op 11 mei 2002 in de Utrechtse Jaarbeurs, waarna de organisatie zichzelf in november 2003 ophief. Wanneer de laatste landelijke CRK-dag was is niet duidelijk, wel dat het CRK nog steeds kleinschalige symposia organiseert.




150 jaar bisschoppelijke hiërarchie (2003)

Toen de binnenkerkelijke polarisatie over zijn hoogtepunt heen was kon in 2003 weer een gezamelijke landelijke Katholiekendag worden georganiseerd en wel ter gelegenheid van 150 jaar herstel van de bisschoppelijke hiërarchie in Nederland. De viering, onder de titel "Katholiek met hart en ziel", vond plaats op 7 juni 2003 in de Jaarbeurs in Utrecht en werd door zo'n 8000 gelovigen bezocht.

Net als 50 jaar eerder was het een Belg, namelijk curiekardinaal Jan Pieter Schotte, die als speciaal gezant van paus Johannes Paulus II optrad. De manifestatie begon met een reliekenprocessie, gevolgd door een Eucharistieviering waar alle Nederlandse bisschoppen aan deelnamen. 's Middags kwamen o.a. aartsbisschop Adrianus kardinaal Simonis en oud-premier Ruud Lubbers aan het woord.




Na 2003 is er geen Nederlandse katholiekendag meer geweest.

België

In Mechelen waren van 18 t/m 22 augustus 1863 katholiekendagen, waar o.a. bisschop Paredis van Roermond aan deelnam. Deze manifestatie omvatte onder meer een grote processie en feesten rond het stadsheiligdom van O.L. Vrouw van Hanswijk. Ook in 1909 was er een katholiekendag in Mechelen. Of er nadien nog Belgische katholiekendagen gehouden zijn is vooralsnog niet bekend.


Duitsland (1848 - heden)

In Duitsland vond de eerste landelijke katholiekendag (Duits: Katholikentag) van 3 t/m 6 oktober 1848 in Mainz plaats, aanvankelijk nog alleen voor gedelegeerden van de Piusvereine. Het organiserende centrale comité werd in 1952 omgedoopt tot Zentralkomitee der deutsche Katholieken (ZdK).

De Duitse katholiekendag vond aanvankelijk bijna jaarlijks plaats, maar sinds 1950 is dat elke twee jaar, telkens in een andere stad. Het evenement duurt tegenwoordig 5 dagen en wordt bezocht door enkele tienduizenden katholieken, alsmede door gelovigen van andere godsdiensten en religies en mensen die puur uit interesse komen.

In mei 2018 vond de 101e Katholikentag in de stad Münster plaats. Omdat in 2019 eerst een Evangelischer Kirchentag en in 2021 vervolgens een Ökumenischer Kirchentag gehouden worden, zal de eerstvolgende Katholikentag pas in 2022 in Stuttgart zijn.




Oostenrijk (1877 - 1983)

In Oostenrijk werd sinds 1877 een Österreichischer Katholikentag georganiseerd, die grofweg elke 10 jaar in wisselende steden plaatsvond. De laatste keer was van 9 t/m 11 september 1983 in Wenen ter gelegenheid van het bezoek dat paus Johannes Paulus II aan Oostenrijk bracht.


Zwitserland (1903 - 1954)

In Zwitserland vond in 1903 voor het eerst een katholiekendag plaats en wel in Luzern. Uiteindelijk zouden er met onregelmatige tussenpozen in totaal 10 van dergelijke manifestaties gehouden worden, meestal in steden waar katholieken de overhand hadden. De laatste Schweizerischer Katholikentag was in 1954 in Freiburg.


Midden-Europa (2004)

Van 21 t/m 23 mei 2004 vond in de Oostenrijkse Mariabedevaartplaats Mariazell een Mitteleuropäischen Katholikentag plaats voor katholieken uit Oost-Europa. Deze dag was een initiatief van de bisschoppenconferenties van Bosnië-Herzegowina, Kroatië, Polen, Slowakije, Slovenië, Tsjechië, Hongarije en Oostenrijk en trok circa 80.000 pelgrims uit die landen.