Organogram Vaticaanstad

Volgens de grondwet voor Vaticaanstad komt alle wetgevende, uitvoerende en rechterlijke macht volledig en geheel aan de Paus toe. Hiermee kan de staatsvorm van Vaticaanstad omschreven worden als een niet-erfelijke monarchie.




Omdat de Paus zelf niet of nauwelijks aan het besturen van Vaticaanstad toekomt, heeft hij deze bevoegdheden aan verschillende instellingen gedelegeerd. De buitenlandse aangelegenheden van Vaticaanstad worden via het Staatssecretariaat door de diplomatieke dienst van de Heilige Stoel behartigd.


Grondwet

Het bestuur van Vaticaanstad wordt geregeld in de grondwet voor de staat Vaticaanstad. De eerste versie hiervan dateert van 11 februari 1929 en werd uitgevaardigd door paus Pius XI. Veranderingen in praktijk en regelgeving noopten uiteindelijk tot aanpassing, waarvoor begin 2000 een commissie onder leiding van Rosalio José kardinaal Castillo Lara SDB werd ingesteld.

De Nieuwe Grondwet voor de Staat Vaticaanstad (It: Nuova Legge Fondamentale dello Stato della Città del Vaticano) werd op het hoogfeest van Christus Koning van het Heelal, 26 november 2000, door paus Johannes Paulus II ondertekend en trad op 22 februari 2001, het feest van Sint-Petrus' Cathedra in werking.


Wetgeving

Voor alle wereldlijke aangelegenheden geldt in Vaticaanstad in principe het Italiaanse recht, voorzover daar niet door middel van eigen wet- en regelgeving van is afgeweken. Sinds 1 januari 2009 moeten nieuwe Italiaanse wetten echter eerst uitdrukkelijk worden goedgekeurd om ook in Vaticaanstad geldigheid te krijgen, dit om te voorkomen dat wetgeving van kracht wordt die strijdig is met de katholieke geloofsleer.

Wetgeving voor Vaticaanstad kan ofwel door de Paus zelf worden uitgevaardigd, ofwel in zijn naam door de Pauselijke Commissie voor de Staat Vaticaanstad. Alle wetten en regels worden in het Italiaans gepubliceerd in een bijlage bij het officiële mededelingenblad, namelijk de Handelingen van de Apostolische Stoel (Lat.: Acta Apostolicae Sedis - AAS).

President: Mgr. Fernando Vérgez Alzaga LC (sinds 2021)


Voor de staat Vaticaanstad word de wetgevende macht uitgeoefend door de Pauselijke Commissie voor de Staat Vaticaanstad. Deze bestaat uit zeven kardinalen onder leiding van een president, die allen voor een periode van vijf jaar door de Paus benoemd worden.

De Pauselijke Commissie komt meermalen per jaar bijeen en is verantwoordelijk voor het uitvaardigen van wetten en regels en bepaalt tevens het bestuurlijke en financiële beleid voor Vaticaanstad. De president van de Commissie is sinds 2001 tevens hoofd van de Bestuursdienst en fungeert daarmee feitelijk als de regeringsleider van Vaticaanstad.


Secretarissen en staatsraden

De president van de Commissie wordt bijgestaan door een secretaris-generaal en een vice-secretaris-generaal, die in de vergaderingen van de Pauselijke Commissie een adviserende stem hebben. Onder de secretaris-generaal ressorteert het Secretariaat-Generaal, dat uit de volgende onderdelen bestaat:


Daarnaast zijn er nog enkele staatsraden (It.: consiglieri dello stato), meestal lekengelovigen, die eveneens voor vijf jaar door de Paus benoemd worden en die, individueel of gezamelijk, juridisch advies uitbrengen bij het opstellen van de wetgeving voor Vaticaanstad. Zij staan onder leiding van de staatsraad-generaal (consigliere generale).


Geschiedenis

Markies Serafini

In de eerste grondwet voor Vaticaanstad uit 1929 werd het ambt van gouverneur ingesteld, aan wie de Paus zowel bepaalde wetgevende als uitvoerende bevoegdheden kon delegeren. De eerste (en enige) gouverneur was markies Camillo Serafini, die in de begintijd dagelijks met paus Pius XI overlegde. Paus Pius XII had hier de tijd niet meer voor en stelde in 1939 een min of meer informele commissie van drie kardinalen in, die naast de gouverneur de bestuursorganen van Vaticaanstad aanstuurde.

Na het overlijden van markies Serafini in 1952 werd geen nieuwe gouverneur meer benoemd - deze functie werd toen de facto overgenomen door de president van de commissie van kardinalen, voluit de Pauselijke Commissie voor de Staat Vaticaanstad geheten. De verantwoordelijkheden van deze commissie werden echter pas 30 jaar na zijn instelling vastgelegd in de Wet op het bestuur van de staat Vaticaanstad, die paus Paulus VI op 24 juni 1969 ondertekende.

Paus Johannes Paulus II gaf bij chirograaf van 6 april 1984 aan kardinaal-staatssecretaris Agostino Casaroli een speciaal mandaat om in zijn naam de pauselijke bevoegdheden over de staat Vaticaanstad uit te oefenen. Deze nieuwe regelingen met verschillende juridische status noopten uiteindelijk tot aanpassing van de grondwet voor Vaticaanstad, wat in het jaar 2000 zijn beslag kreeg.

In deze nieuwe grondwet, die op 21 februari 2001 van kracht werd, was nu ook de Pauselijke Commissie voor de Staat Vaticaanstad opgenomen als het collegiale orgaan waaraan de wetgevende macht over Vaticaanstad is toevertrouwd. De uitvoerende macht werd gedelegeerd aan de president van deze Commissie, die daarmee de opvolger werd van de vroegere gouverneur van Vaticaanstad, een ambt dat in de nieuwe grondwet niet meer voorkomt.

De presidenten van de oude en de nieuwe Pauselijke Commissie voor de Staat Vaticaanstad waren achtereenvolgens:

Hoofd: Mgr. Fernando Vérgez Alzaga LC (sinds 2021)


In Vaticaanstad wordt de uitvoerende macht uitgeoefend door de Bestuursdienst van de Staat Vaticaanstad. Dit is een samenstel van afdelingen en diensten die verantwoordelijk zijn voor de dagelijkse gang van zaken, dit op basis van de regelgeving die door de Pauselijke Commissie is uitgevaardigd.

De president van de Pauselijke Commissie is tevens het hoofd van de Bestuursdienst en fungeert daarmee feitelijk als de regeringsleider van Vaticaanstad. Hierin wordt hij bijgestaan door de secretaris-generaal en de vice-secretaris-generaal. Ter nadere uitwerking van de wetgeving mag de president verordeningen uitvaardigen, maar deze moeten binnen drie maanden door de Commissie worden goedgekeurd.

Op 4 november 2021 benoemde paus Franciscus voor het eerst een vrouw tot secretaris-generaal van de Vaticaanse bestuursdienst, namelijk Raffaella Petrini, lid van de Franciscaanse Zusters van de Eucharistie (FSE).


Organisatiestructuur

De Vaticaanse Bestuursdienst bestaat uit een reeks van onderdelen die in drie groepen verdeeld zijn (zie het organogram voor meer details):


De hoofden van de verschillende directies vormen samen de Raad van Directeuren (It.: Consiglio dei Direttori), die de president van de Pauselijke Commissie van advies dient.

Daarnaast is er nog het Vaticaans Observatorium dat als wetenschappelijk orgaan onder het Bestuursdienst van Vaticaanstad ressorteert.




Bij de grootste onderdelen van de Bestuursdienst werken 100 tot 400 personen. Het totaal aantal werknemers bedroeg in 1996 ca. 1300 personen, voornamelijk Italiaanse leken. De begroting voor de Bestuursdienst van Vaticaanstad beliep toen ca. 130 miljoen US Dollar per jaar.

De centrale onderdelen van de Bestuursdienst zijn gevestigd in het Palazzo della Governatorato, dat pal achter de Sint-Pietersbasiliek ligt. Dit gebouw, dat in 1931 voltooid werd, was aanvankelijk bedoeld als een seminarie van de Franciscanen, maar werd na de oprichting van Vaticaanstad in 1929 bestemd voor de bestuursorganen van het nieuwe staatje.




Geschiedenis

Na de oprichting van de staat Vaticaanstad in 1929 kwamen de verschillende uitvoerende diensten onder gezag te staan van de gouverneur van Vaticaanstad, in de persoon van markies Camillo Serafini. Na zijn overlijden in 1952 werd geen nieuwe gouverneur meer benoemd en werden zijn taken in de praktijk overgenomen door de president van Pauselijke Commissie voor de Staat Vaticaanstad.

Deze situatie werd in de nieuwe grondwet van 21 februari 2001 geformaliseerd door te bepalen dat de uitvoerende macht voor Vaticaanstad gedelegeerd is aan de president van de Pauselijke Commissie, die zaken van groter belang echter wel eerst aan de Commissie als geheel dient voor te leggen. Na deze nieuwe grondwettelijke regeling werden in 2002 ook de verschillende bestuurlijke organen, diensten en onderdelen gereorganiseerd.

In november 2018 besloot paus Franciscus tot een reorganisatie van de Vaticaanse Bestuursdienst om deze "functioneler, transparanter en flexibeler" te maken. Hiervoor werd het aantal Directies teruggebracht van negen naar zeven en het aantal Centrale Diensten van vijf naar twee: de burgerlijke stand, het kadaster en de notaris werden ondergebracht bij de juridische dienst en het bureau voor pelgrims en tourisme werd opgeheven.

Naast de organen voor de wetgevende en de uitvoerende macht, kent Vaticaanstad ook een rechterlijke macht, bestaande uit rechtbanken voor zowel civiele als strafzaken. Deze moeten worden onderscheiden van de pauselijke rechtbanken die voor de gehele Wereldkerk zaken van kerkelijk recht behandelen.




De Vaticaanse rechtbanken spreken recht uit naam van de Paus en volgen daarbij grotendeels het Italiaanse burgerlijke en strafrecht, voor zover dit niet strijdig is met het kerkelijke recht. Het Internationaal Gerechtshof in Den Haag wordt door Vaticaanstad niet erkend.

De eerste rechtbank voor Vaticaanstad was het Tribunaal dat in 1929 door paus Pius XI werd ingesteld. In 1946 volgde een reorganisatie door paus Pius XII en in 1987 door paus Johannes Paulus II. Sindsdien kent Vaticaanstad de volgende rechterlijke instanties:



Voor strafzaken is er een officier van justitie en op basis van de grondwet voor Vaticaanstad kan de Paus aan veroordeelden gratie verlenen. De Vaticaanse rechtbanken zijn gevestigd in het Palazzo del Tribunale aan de Piazza Santa Marta, vlak achter de Sint-Pietersbasiliek.

Kardinalen en bisschoppen konden oorspronkelijk alleen terechtstaan voor het Hof van Cassatie, maar paus Franciscus bepaalde in april 2021 dat zij voortaan ook voor de lagere rechtbanken gedaagd kunnen worden, zij het dat daar wel voorafgaande toestemming van de Paus voor nodig is.




In Vaticaanstad zijn er alleen een paar cellen waar verdachten korte tijd kunnen worden opgesloten in afwachting van hun proces. Eventueel door Vaticaanse rechtbanken opgelegde gevangenisstraffen moeten in Italiaanse gevangenissen worden uitgezeten, waarbij de kosten door het Vaticaan worden vergoed.

In 2006 behandelden de Vaticaanse rechtbanken maar liefst 341 civiele en 486 strafzaken. Daarmee heeft Vaticaanstad statistisch gezien de hoogste criminaliteitscijfers ter wereld. Deze hoge aantallen worden echter veroorzaakt door de miljoenen bezoekers van de Sint-Pieter en de Vaticaanse Musea, met alle tasjesroven, zakkenrollerij en kleine diefstallen en vernielingen van dien.

Commandant: Gianluca Gauzzi Broccoletti (sinds 2019)


Vaticaanstad heeft een eigen politiekorps onder de naam Gendarmeria. Het bestaat uit 130 man en hun uniform is donkerblauw en voorzien van de insignia van Vaticaanstad.




Verantwoordelijkheden

De Vaticaanse politie is verantwoordelijk voor de beveiliging van het Vaticaanse staatsgebied en de bijbehorende exterritoriale zones. Sinds 2007 beschikt het korps over een eigen anti-terrorisme-eenheid en sinds 2008 is de Vaticaanse politie aangesloten bij Interpol.

Het politietoezicht op het Sint-Pietersplein, de beveiliging van de Paus buiten het Vaticaan, alsmede de bescherming van Vaticaanstad tegen bedreigingen van buiten de muren, wordt overgelaten aan het inspectoraat-generaal bij het Vaticaan, dat een autonoom onderdeel is van de Italiaanse politie. Deze regeling berust op de Lateraanse Verdragen van 1929.


Leiding

De Vaticaanse politie staat onder leiding van een commandant, die tevens het hoofd is van de Directie voor Veiligheid en Civiele Bescherming, die in 2002 werd ingesteld en waar ook de Vaticaanse brandweer onder valt. Deze Directie fungeert tevens als liaison met de Zwitserse Garde die speciaal verantwoordelijk is voor de veiligheid van de Paus.

De huidige commandant van de Vaticaanse politie is Gianluca Gauzzi Broccoletti, die in 2019 door paus Franciscus werd benoemd. Een van zijn voorgangers was Camillo Cibin, die deze functie gedurende maar liefst 40 jaar heeft uitgeoefend, nadat hij voordien al 18 jaar bij de Vaticaanse politie had gewerkt. Cibin is daarmee verantwoordelijk geweest voor de veiligheid van vier pausen, zowel in Rome als op hun buitenlandse reizen.




Muziekkorps

De Vaticaanse politie heeft ook eigen muziek- en fanfarekorps (It.: Banda musicale del Corpo della gendarmeria). De leden dragen een blauw uniform met witte sierstiksels en 's winters nog een blauwe mantel met gele, deels omgeslagen voering. Het korps werd in 2007 opgericht als opvolger van het muziekkorps van de Pauselijke Gendarmerie dat in 1851 uit eerder pauselijke muziekkorpsen voortkwam.

Het muziekkorps van de Vaticaanse politie is met name bekend van het spelen van de eerste maten van het Italiaanse en het Vaticaanse volkslied, telkens vóór en na het uitspreken van de pauselijke zegen Urbi et Orbi met Kerstmis en Pasen.




Geschiedenis

Het huidige Vaticaanse politiekorps is de opvolger van de Gendarmeria Pontificia, die in 1816 door paus Pius VII was opgericht, maar een meer militair karakter had. Dit korps werd in 1970 onder paus Paulus VI opgeheven en vervangen door een civiel politiekorps onder de naam Corpo di Vigilanza dello Stato della Città del Vaticano.

In 2002 wijzigde paus Johannes Paulus II de naam weer in Gendarmerie, maar in het spraakgebruik wordt de term Vigilanza nog steeds wel gebruikt als aanduiding voor de Vaticaanse politie.

Naast politie kent Vaticaanstad ook een eigen brandweerkorps. Dit bestaat uit ruim 20 man onder leiding van een commandant en is 24 uur per dag paraat. Het korps valt sinds 2002 onder de Directie voor Veiligheid en Civiele Bescherming, waar ook de Vaticaanse politie deel van uitmaakt.




Materieel

De Vaticaanse brandweer beschikt over een ladderwagen van Mercedes-Benz, alsmede over diverse kleinere en ondersteunende voertuigen. Al deze auto's zijn geschonken door buitenlandse autofabrikanten of brandweerkorpsen. Voor grote branden die de capaciteit van het eigen korps te boven gaan, wordt de brandweer van de stad Rome ingeschakeld.




Geschiedenis

De eerste brandweer in Rome werd tijdens Franse bezetting in 1810 opgericht naar het voorbeeld van de sapeurs-pompiers zoals die in Parijs bestonden. Na de terugkeer van de Paus werd deze brandweer in een militaire eenheid omgezet en in het pauselijke leger opgenomen. In 1827 veranderde paus Leo XII dit korps weer in een civiele instelling en bracht haar onder gezag van de gouverneur van Rome. De structuur behield nog wel een militair karakter.

Na de ondergang van de Kerkelijke Staten in 1870 bleef er nog slechts een klein korps binnen het Vaticaan over. In 1941 liet paus Pius XII het brandweerkorps zo grondig moderniseren, dat dat jaar als het begin van de huidige Vaticaanse brandweer kan worden gezien.

De Vaticaanse Musea behoren tot de belangrijkste ter wereld en beheren een haast ongeëvenaarde collectie kunst- en cultuurvoorwerpen, waaronder enkele van 's werelds belangrijkste kunstwerken, zoals de Piëta van Michelangelo alsmede diens fresco's in de Sixtijnse kapel, maar ook voor-christelijke kunst zoals de Romeinse Laocoongroep uit de 2e eeuw.




De Vaticaanse Musea omvatten meerdere aparte musea, collecties en galeriën, met als belangrijkste de Sixtijnse kapel, de Stanzen van Raphael, de Pinacotheek, het Gregoriaanse Egyptische Museun, het Gregoriaanse Etruskische Museum, het Chiaramonti Museum.

De kunstwerken zijn verdeeld over ruim 1400 zalen in diverse gebouwen binnen en buiten Vaticaanstad, worden onderhouden door ca. 250 medewerkers en jaarlijks door ruim 3 miljoen mensen bezocht.

Directeur: Guy J. Consolmagno SJ (sinds 2015)


Vanoudsher beschikt de Heilige Stoel over een eigen observatorium (sterrewacht) voor het verrichten van astronomische waarnemingen. Tegenwoordig bevinden de telescopen zich op Mount Graham in Arizona in de Verenigde Staten. De Vaticaanse sterrenwacht wordt van oudsher bemand door ongeveer 12 Jezuïten en enkele andere medewerkers.




Geschiedenis

Reeds in 1582 had paus Gregorius XIII astronomische gegevens nodig voor zijn kalenderhervorming en richtte daartoe een commissie op onder leiding van de jezuït Christoph Clavius.

Sindsdien bleven de pausen geïnteresseerd in en bevorderden zij astronomisch onderzoek, onder meer door het oprichten van observatoria: het Observatorium van het Romeins College (1774-1878), het Observatorium van het Capitool (1827-1870) en het "Specula Vaticana" (1789-1821) in de Toren van de Winden binnen de muren van Vaticaanstad.

Voortbouwend op deze tradities en ook om de hardnekkige beschuldigingen te ontkrachten, als zou de Kerk vijandig staan tegenover de wetenschap, richtte paus Leo XIII in 1891 het "Specola Vaticana" (Vaticaans Observatorium) op en situeerde het op een heuvel achter de St. Pietersbasiliek.

Omdat de steeds sterker wordende verlichting van de stad Rome de observatie bemoeilijkte, verplaatste paus Pius XI het observatorium in 1935 naar de pauselijke zomerresidentie in Castel Gandolfo in de Albaanse heuvels, zo'n 35 kilometer zuid-westelijk van Rome.




Toen ook in Castel Gandolfo het licht uit de omgeving de observatie ging bemoeilijken, werd in 1981 in Tucson, Arizona, in de Verenigde Staten een tweede onderzoeksafdeling opgericht, de Vatican Observatory Research Group (VORG). Aldaar heeft zij kantoren bij het Steward Observatorium van de Universiteit van Arizona, één van 's werelds grootste en meest moderne centra voor sterrenkundige observatie.

In 1993 werd, in samenwerking met het Steward Observatorium, de bouw voltooid van de Vatican Advanced Technology Telescope (VATT) op Mount Graham, Arizona, de waarschijnlijk beste observatiepost in de Verenigde Staten.

Castel Gandolfo is vooral bekend als de zomerresidentie van de Paus. Deze bevindt zich in de gelijknamige plaats van zo'n 8000 inwoners, gelegen in de Albaanse Heuvels en aan de oevers van het Albaanse meer, op zo'n 35 kilometer zuid-westelijk van de stad Rome.

De pauselijke bezittingen bestaan uit de zomerresidentie en diverse landgoederen met een totale oppervlakte van 0,55 km² - een gebied dat dus zelfs net wat groter is dan de 0,44 km² van Vaticaanstad.




Zomerresidentie

De pauselijke zomerresidentie is een hoofdzakelijk 18e-eeuws paleis, waar de Paus elk jaar in de maand augustus zijn intrek nam om de hitte van de stad Rome te ontwijken. Het zondagse Angelusgebed sprak hij dan uit vanaf het balkon dat uitziet op de binnenplaats. Voor de woensdagaudiëntie vloog de Paus echter meestal per helicopter terug naar Vaticaanstad.

Paus Franciscus heeft sinds het begin van zijn pontificaat in 2013 geen gebruik meer gemaakt van dit zomerverblijf en liet in oktober 2016 weten dat ook in de toekomst niet van plan te zijn. De pauselijke vertrekken werden toen in een voor publiek toegankelijk museum omgevormd. Sinds maart 2014 waren er ook al rondleidingen in de tuinen van de residentie.




Exterritoriale status

De pauselijke zomerresidentie en de landgoederen vormen een exterritoriale zone, wat inhoudt dat ze weliswaar tot het Italiaanse grondgebied behoren, maar juridisch rechtstreeks onder het gezag van de Heilige Stoel vallen.

Dat betekent onder meer dat er geen Italiaanse belasting betaalt hoeft te worden en dat de Italiaanse autoriteiten de terreinen alleen met toestemming van de Heilige Stoel mogen betreden. De beveiliging en ordehandhaving is toevertrouwd aan het politiekorps van Vaticaanstad.




Landgoederen

Naast de zomerresidentie behoren tot het pauselijke complex in Castel Gandolfo ook enkele landgoederen met prachtige tuinen. Daar bevinden zich onder meer de restanten van één van de beroemdste villa's uit de Romeinse oudheid: het Albanum Domitiani, het grootse landhuis van de Romeinse keizer Domitianus (81-96 v.Chr)

Tot deze landgoederen behoorde ook een landbouwbedrijf, waar een dozijn koeien (Fries stamboekvee), lammeren en kippen werden gehouden. De melk van de koeien was voor een deel bestemd voor gebruik in de pauselijke huishouding, de rest voor medewerkers van het Vaticaan.

Dit landbouwbedrijf is in 2003 beëindigd omdat de exploitatie niet langer rendabel bleek. De melk voor de pauselijke huishouding wordt sindsdien uit Zwitserland betrokken.




Geschiedenis

Medio 17e eeuw werd onder de pausen Urbanus VIII en Alexander VII het voormalige fort van de Savelli's in Castel Gandolfo verbouwd en werden landerijen en wijngaarden in het gebied van de Villa van Domiziano aangekocht, waarop een nieuwe villa werd gebouwd. In de 18e eeuw werd een en ander flink uitgebreid omdat steeds meer Romeinse families zich in Castel Gandolfo ophielden.

Het huidige complex is het resultaat van de samenvoeging van enkele aan elkaar grenzende bezittingen bij het pauselijk zomerpaleis, waarbij de Giardino del Moro behoren: een tuin van beperkte afmetingen die nog steeds in oorspronkelijke staat is. Paus Clemens XIV Ganganelli vond in 1773 de Moro Tuin te klein en wilde een grotere tuin om in te kunnen wandelen. Dit werd gerealiseerd door de aankoop van de Villa Cybo en een ander stuk land, waaardoor de tuin uiteindelijk met 3 hectare vergroot werd.




Na de inname van de Pauselijke Staat door de Italiaanse troepen werden de pauselijke bezittingen in Castel Gandolfo 60 jaar lang aan hun lot overgelaten, aangezien de Paus het Vaticaan niet meer verliet. Pas na het afsluiten van de Lateraanse Verdragen in 1929 werd Castel Gandolfo opnieuw de pauselijke zomerresidentie. Tevens werd toen de Villa Barberini aangekocht, waarin nieuw ontworpen tuinen werden aangelegd.

In 1929 besloot paus Pius XI het complex te completeren door diverse aangrenzende landbouwgronden in de gemeente Albano aan te kopen, met de bedoeling er een klein landbouwbedrijf te vestigen. Tevens gaf hij opdracht tot restauratie en herinrichting van het pauselijke Paleis en liet hij de verschillende bezittingen met elkaar verbinden door middel van een viaduct tussen het paleis en de Villa Barberini.

Paus Pius XII (1939-1958) en paus Paulus VI (1963-1978) zijn in de zomerresidentie te Castel Gandolfo overleden. Paus Benedictus XVI verbleef tijdens het gehele jaar door ter ontspanning meermalen in Castel Gandolfo. Hier trok hij zich ook terug direct na zijn abdicatie op 28 februari 2013, voordat hij op 2 mei 2013 zijn intrek nam in het klooster Mater Ecclesiae in Vaticaanstad.